Mỹ ép Trung Quốc từ bỏ mô hình dựa vào xuất khẩu: Đòn quyết định tại vòng đàm phán ở Stockholm?
Khi Trung Quốc tiếp tục đẩy mạnh xuất khẩu trong lúc thế giới lo ngại dư thừa hàng hoá, Mỹ bước vào vòng đàm phán mới với một thông điệp rõ ràng: Đã đến lúc Bắc Kinh phải thay đổi.
Việc Trung Quốc phụ thuộc quá nhiều vào xuất khẩu nhiều khả năng sẽ là trọng tâm trong vòng đàm phán thương mại Mỹ - Trung mới diễn ra trong tuần này tại Stockholm (Thụy Điển). Tuy nhiên một thỏa thuận thương mại không nhất thiết sẽ giúp chính quyền Bắc Kinh tái cân bằng nền kinh tế của mình.
Bộ trưởng Tài chính Mỹ Scott Bessent cho biết ông hy vọng vòng đàm phán thứ 3 bắt đầu vào ngày 28/7 sẽ đề cập đến vấn đề này, cùng với việc Trung Quốc mua dầu từ Nga và Iran – hành động làm suy yếu các lệnh trừng phạt của Mỹ đối với hai quốc gia đó.
Hy vọng về một bước đột phá đã gia tăng sau khi Tổng thống Mỹ Donald Trump công bố các thỏa thuận thương mại với Nhật Bản, Indonesia và Philippines trong tuần trước.
Mỹ muốn Trung Quốc làm gì?
Giới truyền thông phương Tây suy đoán Mỹ kỳ vọng Trung Quốc thực hiện 2 điều:
Một là cắt giảm năng lực sản xuất dư thừa trong nhiều ngành công nghiệp như thép và xe điện (EV), điều mà cả Mỹ và Liên minh châu Âu (EU) cho là đang gây mất cân đối thị trường toàn cầu.
Thứ hai là thực hiện các bước để tăng chi tiêu của người tiêu dùng nội địa, để nền kinh tế Trung Quốc ít phụ thuộc vào xuất khẩu hơn và dựa vào nhu cầu trong nước nhiều hơn.
“Chúng ta cũng có thể bàn về ‘con voi trong phòng’ – tức vấn đề tái cân bằng to lớn mà Trung Quốc cần thực hiện”, ông Bessent nói với hãng tin CNBC. Bộ trưởng Tài chính Mỹ nhấn mạnh xuất khẩu sản xuất toàn cầu của Trung Quốc chiếm gần 30%, “không thể tăng thêm nữa và có lẽ nên giảm xuống”.
Trung Quốc cũng đang đối mặt với vấn đề tương tự vì lý do nội tại. Các vấn đề này không mới và chính quyền Bắc Kinh đã tìm cách giải quyết chúng trong nhiều năm vì nhu cầu phát triển nội bộ, chứ không chỉ để giảm thặng dư thương mại với Mỹ hay các nước khác.
Người tiền nhiệm của ông Bessent – bà Janet Yellen từng tập trung vào chính sách công nghiệp trong chuyến thăm Trung Quốc năm ngoái và chỉ trích việc Bắc Kinh trợ giá, khiến hàng hóa Trung Quốc tràn ngập thị trường toàn cầu với mức “giá rẻ giả tạo”.
Liên minh Châu Âu, với các nhà lãnh đạo cấp cao đã gặp gỡ các đối tác Trung Quốc tại Bắc Kinh hôm thứ Năm tuần trước (24/7), cũng viện dẫn lý do các khoản trợ cấp bất hợp lý của Trung Quốc để biện minh cho việc áp thuế của EU đối với xe điện sản xuất tại nền kinh tế lớn thứ 2 thế giới.
Tương tự những năm 1980, Mỹ từng gây sức ép buộc Nhật Bản tăng chi tiêu tiêu dùng, khi các nhà sản xuất Mỹ bị áp đảo bởi Toyota và Sony. Nhiều nhà kinh tế học từ lâu đã cho rằng Trung Quốc cũng cần chuyển mình thành nền kinh tế dựa vào tiêu dùng. Hiện nay, chi tiêu tiêu dùng chỉ chiếm dưới 40% tổng sản phẩm quốc nội (GDP) của Trung Quốc, thấp hơn nhiều so với mức gần 70% ở Mỹ và khoảng 54% tại Nhật Bản.
>> Nóng: Trung Quốc sẵn sàng gây sức ép mới, thương chiến Mỹ - Trung sẽ kéo dài thêm 90 ngày?
Lãnh đạo Trung Quốc đã công khai đề cập tới tình trạng dư thừa công suất của các nhà máy và chi tiêu tiêu dùng yếu kém như là những vấn đề dài hạn và trong suốt 20 năm qua, họ đã tìm cách giảm phụ thuộc vào xuất khẩu và đầu tư hạ tầng lớn như đập thủy điện, đường bộ, đường sắt…
Tuy nhiên, các cuộc chiến giá cả khốc liệt đã dẫn đến những báo cáo chỉ trích trên các phương tiện truyền thông chính thức khi cho rằng các doanh nghiệp đang “lao xuống đáy”, cắt giảm chất lượng và thậm chí cả sự an toàn để giảm chi phí sản xuất.
Dưới sự hỗ trợ mạnh mẽ từ Chính phủ Trung Quốc, các doanh nghiệp cũng mở rộng ra nước ngoài – nơi họ có thể bán sản phẩm của mình với giá cao hơn nhưng vẫn có thể cạnh tranh với các đối thủ địa phương.
Các nhà kinh tế cho rằng Trung Quốc cần một nền kinh tế do người tiêu dùng thúc đẩy
Tất cả sự cạnh tranh và giảm giá đó đã khiến Trung Quốc phải vật lộn với giảm phát. Khi doanh nghiệp thu được ít lợi nhuận hơn, họ giảm đầu tư, kéo theo cắt giảm việc làm và giảm lương, làm suy yếu hoạt động kinh doanh và sức mua, đi ngược với mục tiêu lâu dài là tăng tỷ trọng chi tiêu tiêu dùng trong tăng trưởng kinh tế chung của “siêu cường thế giới” này.
Để giải quyết vấn đề này, Chính phủ Trung Quốc đang chi hàng tỷ nhân dân tệ cho các khoản hoàn tiền và trợ cấp cho người dân đổi ô tô hoặc thiết bị điện tử cũ lấy đồ mới.
Tuy nhiên, việc nhận ra vấn đề và giải quyết được nó là hai chuyện hoàn toàn khác nhau. Các nhà kinh tế cho rằng Trung Quốc cần những cải cách cơ bản hơn để kích thích tiêu dùng và kiềm chế sản xuất dư thừa. Những thay đổi như vậy chỉ có thể diễn ra từng bước theo thời gian.
Các doanh nghiệp tư nhân và có vốn đầu tư nước ngoài – những nơi tạo ra nhiều việc làm nhất lại chịu ảnh hưởng nặng nề bởi sự bất ổn chính sách và chiến tranh thương mại Mỹ - Trung, đặc biệt từ sau đại dịch Covid-19.
Những thay đổi về nhân khẩu học cũng là một thách thức khi dân số Trung Quốc ngày càng giảm và già đi.
Nhiều chuyên gia cho rằng Trung Quốc cần mở rộng hệ thống an sinh xã hội như bảo hiểm y tế, lương hưu và các hỗ trợ khác để người dân yên tâm chi tiêu thay vì tích lũy để phòng bệnh hoặc dưỡng già.
Nhà kinh tế Diêm Sắc từ Trường Quản lý Quang Hoa (Đại học Bắc Kinh) cảnh báo tại một diễn đàn gần đây rằng giảm phát sẽ trở thành vấn đề dài hạn nếu Trung Quốc không cải thiện phúc lợi xã hội. “Người dân Trung Quốc xứng đáng có một cuộc sống tốt hơn”, ông nói.
Trung Quốc muốn tự lực hơn trong bối cảnh thách thức bên ngoài
Tại cùng diễn đàn, chuyên gia Lưu Khiếu, Hiệu trưởng Trường Quản lý Quang Hoa gợi ý rằng Trung Quốc nên thay đổi các ưu đãi dành cho quan chức chính quyền địa phương, thưởng cho họ vì đã tăng mức tiêu dùng hoặc thu nhập hộ gia đình thay vì chỉ tập trung đạt được mục tiêu tăng trưởng kinh tế.
Ông cho rằng điều đó khó thực hiện trên toàn quốc, nhưng có thể thí điểm ở một tỉnh trước.
“Điều đó sẽ gửi đi thông điệp rằng Trung Quốc cần một hướng tiếp cận khác”, ông Lưu nói.
Trong khi đó, Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình đã coi việc biến đất nước Đông Á này thành cường quốc công nghệ là ưu tiên hàng đầu, đặc biệt khi Mỹ ngày càng siết chặt việc tiếp cận chip bán dẫn cao cấp và công nghệ tiên tiến khác.
Sản lượng trong lĩnh vực công nghệ cao đang tăng nhanh, làm dấy lên lo ngại dư thừa năng lực sản xuất, giống như những gì đã xảy ra khi Chính phủ Trung Quốc khuyến khích các công nghệ “xanh” như tấm pin mặt trời và tua bin gió.
Một số ngành như xe điện đã cam kết giải quyết vấn đề này, nhưng một số chính quyền địa phương vẫn tìm cách nỗ lực duy trì hoạt động của các doanh nghiệp thua lỗ khi họ không muốn mất doanh thu thuế và việc làm hoặc không đạt được mục tiêu tăng trưởng kinh tế.
Chính phủ Trung Quốc đang kêu gọi phối hợp chính sách phát triển kinh tế giữa các địa phương, nhất là trong các lĩnh vực như trí tuệ nhân tạo (AI), để tránh việc mọi tỉnh đều đổ xô vào cùng một ngành.
Tuy nhiên, các biện pháp đối phó với thuế quan từ bên ngoài thường lại hỗ trợ thêm cho các ngành đã dư thừa và tỷ trọng tiêu dùng trong nền kinh tế nước này đã giảm trong những năm gần đây.
“Để cải thiện bền vững tiêu dùng hộ gia đình, Trung Quốc cần có quyết tâm cải cách lớn hơn”, Ngân hàng Thế giới nhận định trong báo cáo cập nhật mới nhất về kinh tế Trung Quốc.
