Shark Nguyễn Hoà Bình: Nhà nước cần giám sát vận hành TMĐT để tạo cuộc chơi cân bằng
Hồ Nga•15/09/2025 12:00
TMĐT Việt Nam đang tăng trưởng nóng, nhưng thị phần chủ yếu nằm trong tay sàn ngoại.
Trong vài năm gần đây, thương mại điện tử (TMĐT) Việt Nam bùng nổ, trở thành “đấu trường” của những ông lớn khu vực. Nhưng đằng sau tốc độ tăng trưởng ấn tượng là một thực tế đáng lo ngại: Khoảng 96% thị phần nằm trong tay các sàn ngoại như Shopee, Lazada, TikTok Shop, trong khi các nền tảng nội địa như Tiki, Sendo hay Voso dần mất chỗ đứng.
Sự áp đảo này không chỉ gây áp lực lên nhà bán hàng, mà còn lan sang logistics, kho vận và cả người tiêu dùng. Đặc biệt, thời gian gần đây, các sàn ngoại liên tục tăng hàng loạt loại phí – từ giao dịch, hoa hồng đến quảng cáo, hạ tầng – khiến chi phí kinh doanh leo thang và giá bán bị đẩy lên cao.
Trước bối cảnh đó, Shark Nguyễn Hoà Bình – doanh nhân nhiều năm gắn bó với lĩnh vực thanh toán số và TMĐT – đã đưa ra một đề xuất đáng chú ý: Nhà nước cần quản lý sự vận hành của các sàn TMĐT.
Trong cuộc trò chuyện với chúng tôi, Shark Bình thẳng thắn chia sẻ về thực trạng thị trường, cơ chế vận hành của các sàn ngoại, lý do ông đưa ra đề xuất, và những thay đổi cần thiết để bảo vệ hệ sinh thái TMĐT Việt Nam trước sức ép từ các “ông lớn”.
Nếu không hành động ngay, hệ sinh thái TMĐT Việt Nam có thể rơi vào tay các ông lớn ngoại
Theo số liệu từ nền tảng tổng hợp và khai thác dữ liệu Metric.vn, đến cuối quý II/2025, trên 4 sàn TMĐT lớn gồm Shopee, Lazada, TikTok và Tiki có khoảng 537.900 shop bán hàng, giảm 6,25% so với cùng kỳ năm 2024. Tuy vậy, doanh số bán hàng đạt mức tăng ấn tượng 41,52%, lên 202.300 tỷ đồng với hơn 1,92 tỷ sản phẩm được giao bán.
Riêng trong quý II/2025, doanh số bán hàng qua 4 sàn TMĐT lớn là Shopee, Lazada, TikTok và Tiki đã đạt gần 101.000 tỷ đồng với 973,1 triệu sản phẩm được giao.
Sức mua trên các sàn TMĐT cũng duy trì tốc độ cao trong 6 tháng đầu năm 2025, được thúc đẩy bởi yếu tố mùa vụ và nhu cầu tiêu dùng ổn định.
“
Thị phần các sàn TMĐT trong 6 tháng đầu năm 2025
“
Tốc độ tăng doanh số TMĐT trong những tháng qua
Trước thực trạng đó, việc quản lý, vận hành các sàn TMĐT để kiến tạo cuộc chơi cân bằng là điều cần thiết.
Thưa ông, thị trường TMĐT Việt Nam vài năm gần đây phát triển nhanh, nhưng số liệu cho thấy gần như toàn bộ thị phần đang nằm trong tay các sàn nước ngoài. Điều này mang lại những thách thức gì?
Đúng vậy, TMĐT Việt Nam đang tăng trưởng nóng nhưng thiếu bền vững. Hiện khoảng 96% thị phần thuộc về các sàn ngoại như Shopee, Lazada, TikTok Shop. Điều này khiến doanh nghiệp Việt gần như bị phụ thuộc hoàn toàn vào các nền tảng nước ngoài.
Các sàn ngoại có tiềm lực tài chính khổng lồ, sẵn sàng ‘đốt tiền’ để giành thị phần: Miễn phí vận chuyển, bán dịch vụ hậu cần fulfillment dưới giá vốn. Nhưng khi đã đạt vị thế thống trị, họ tăng hàng loạt loại phí – hoa hồng, giao dịch, quảng cáo, thậm chí phí hạ tầng – khiến nhà bán hàng gần như không còn lợi nhuận, còn doanh nghiệp logistics trong nước bị thu hẹp, thậm chí buộc phải rút lui.
Các sàn TMĐT liên tục tăng phí (phí hoa hồng và phí giao dịch), theo ông, điều này tác động thế nào tới người bán hàng và người tiêu dùng?
Việc tăng phí liên tục chắc chắn sẽ đặt nhà bán hàng vào thế bị động, khó khăn. Một phép tính sơ bộ cho thấy tổng chi phí trả cho sàn có thể lên tới 40% doanh thu. Ví dụ, từ đầu năm 2025, một số sàn đã bổ sung nhiều loại phí, như phí hạ tầng; đồng thời tăng các loại phí, như phí chuyển hoàn, phí hoa hồng, phí giao dịch và các phụ phí khác.
Phí hạ tầng: 3.000đ/đơn.
Phí chuyển hoàn có thể lên tới 40.000đ/đơn, ngay cả khi lỗi không do nhà bán.
Phí hoa hồng: 11–12% với ngành hàng thiết yếu.
Phí giao dịch: Tăng từ 4% lên 5%.
Các phụ phí khác: FreeShip Extra 5–7%, Voucher Extra 3%, Content Extra 2%.
Như vậy, nếu không tăng giá, nhà bán hàng mất lợi nhuận; nếu tăng giá, người tiêu dùng cuối cùng sẽ gánh chi phí. Điều đáng lo là nhà bán hàng Việt không có nhiều lựa chọn vì gần như toàn bộ kênh bán TMĐT lớn đều do sàn ngoại kiểm soát.
Nhiều ý kiến cho rằng không chỉ nhà bán hàng và người tiêu dùng, mà các doanh nghiệp logistics và kho vận cũng đang bị tác động mạnh. Quan điểm của ông về vấn đề này như thế nào?
Ảnh hưởng rất lớn, tôi đồng ý. Hiện nay các sàn TMĐT đều xây hệ thống logistics riêng và ưu tiên đơn hàng nội bộ. Những đơn xa, khó hoặc ít lợi nhuận mới chuyển cho bên ngoài như Viettel Post, Vietnam Post, GHN... Ví dụ: Shopee Express hay Lazada Logistics có quyền chọn đơn hàng ‘ngon’, còn những đơn xa, ít lợi nhuận thì đẩy sang bên ngoài.
Điều này khiến các doanh nghiệp logistics độc lập mất dần thị phần, doanh thu giảm, nhiều doanh nghiệp nhỏ không đủ sản lượng để duy trì hệ thống, dẫn đến rút khỏi thị trường.
Ở tầm chuỗi cung ứng, đây là rủi ro nghiêm trọng: Khi một vài ông lớn kiểm soát cả đầu vào (kho bãi, vận chuyển) và đầu ra (sàn TMĐT, dữ liệu giao dịch), hệ sinh thái logistics Việt Nam sẽ bị thu hẹp đáng kể. Về lâu dài, điều này tạo ra một thị trường mất cân đối vì chỉ còn một vài ‘ông lớn’ nắm toàn bộ chuỗi giá trị, từ nền tảng bán hàng đến vận chuyển và kho bãi.
“
Một số ý kiến cho rằng các sàn ngoại đang “bán dưới giá vốn” để chiếm lĩnh thị phần, sau đó tăng phí. Ông nghĩ sao?
Đây là một chiến lược quen thuộc. Họ đốt tiền để nhanh chóng thu hút nhà bán và khách hàng. Sau đó, họ bù đắp từ những nguồn doanh thu khác như quảng cáo, phí hoa hồng, phí giao dịch.... Khi đã đạt thế thống trị, họ sẽ tăng phí trở lại, và lúc đó cả nhà bán hàng, đơn vị vận chuyển, kho bãi lẫn người tiêu dùng đều bị ảnh hưởng.
Đây rõ ràng là cuộc chơi không cân xứng, doanh nghiệp nội địa không thể theo nổi “cuộc chơi đốt tiền”. Do vậy, nếu không có cơ chế quản lý, doanh nghiệp nội địa sẽ dễ bị loại khỏi cuộc chơi.
Shark Nguyễn Hoà Bình
Nhà nước quản lý và giám sát - cách để tái lập công bằng
Câu chuyện tiếp diễn với đề xuất của Shark Nguyễn Hoà Bình liên quan việc quản lý, giám sát sự vận hành của sàn TMĐT.
Vậy, đó có phải là lý do ông đề xuất Nhà nước cần quản lý và giám sát các sàn TMĐT?
Đúng vậy. Đây là cách để tái lập công bằng. Nếu có cơ chế phù hợp, Nhà nước vừa có thể thu ngân sách, vừa đảm bảo sân chơi bình đẳng cho các bên. Môi trường kinh doanh TMĐT phải được phát triển một cách lành mạnh, bền vững đem lại lợi ích lâu dài cho người tiêu dùng, nhằm:
Bảo đảm cạnh tranh công bằng: Các sàn TMĐT không được can thiệp vào việc lựa chọn đơn vị cung cấp dịch vụ vận hành, logistics hay thanh toán giữa người bán và người mua.
Quyền tiếp cận dữ liệu: Người bán có quyền truy cập và xuất dữ liệu giao dịch, dữ liệu khách hàng cần thiết. Các sàn không được sử dụng dữ liệu nhằm gây bất lợi cho nhà bán. Lấy ví dụ ở nước ngoài, DMA và các sáng kiến ở EU yêu cầu data access/portability, và nhiều cơ quan cạnh tranh chú ý đến việc nền tảng dùng dữ liệu seller để tự cạnh tranh (vụ việc/đánh giá liên quan Amazon).
Ngăn chặn thao túng thị trường: Nghiêm cấm việc sử dụng lợi thế độc quyền nền tảng để cung cấp dịch vụ dưới giá vốn hoặc áp dụng chính sách cạnh tranh không lành mạnh nhằm triệt tiêu khả năng lựa chọn tối ưu của nhà bán hàng.
Theo tôi, nếu Nhà nước không có chính sách điều tiết kịp thời, thì chỉ 3-5 năm nữa, chúng ta sẽ đánh mất toàn bộ hệ sinh thái TMĐT vào tay các nền tảng ngoại, và khi đó việc điều chỉnh sẽ cực kỳ khó khăn.
Nhiều nước đã có khung pháp lý để quản lý các nền tảng TMĐT lớn, Việt Nam có thể học được gì từ kinh nghiệm quốc tế, thưa ông?
Chúng ta có thể tham khảo nhiều mô hình. Đạo luật thị trường kỹ thuật số (DMA) là một trong số những ví dụ tương đồng nhất trong bối cảnh hiện tại ở Việt Nam. Đạo luật nhằm thiết lập một bộ tiêu chí khách quan, được xác định rõ các tiêu chí để một nền tảng trực tuyến lớn là ‘Người gác cổng - Gatekeepers. Đạo luật đảm bảo rằng các Gatekeepers này hoạt động trực tuyến một cách công bằng và tạo điều kiện cạnh tranh.
EU – Digital Markets Act (DMA, 2022): Chỉ định các “gatekeepers” như Amazon, Google, ByteDance; yêu cầu minh bạch, cấm self-preferencing, buộc chia sẻ dữ liệu.
Mỹ – FTC kiện Amazon (2023): Cáo buộc lạm dụng vị thế độc quyền, phạt tới 10% doanh thu.
Trung Quốc – Anti-Monopoly Law (2022): Phạt Alibaba 2,8 tỷ USD vì ép buộc độc quyền thanh toán.
Ấn Độ – FDI Policy: Cấm Amazon và Flipkart vừa làm trung gian vừa bán trực tiếp, để bảo vệ nhà bán nhỏ.
Điểm chung là các quốc gia đều chỉ định, giám sát và phạt rất mạnh, thậm chí buộc chia tách công ty nếu cần. Đây là bài học quan trọng cho Việt Nam.
Vậy theo ông, nếu Nhà nước quản lý và giám sát các sàn TMĐT, thì cần làm những gì, đâu là giải pháp dài hạn?
Điều quan trọng là cơ chế giám sát. Nhà nước cần theo dõi chặt để các sàn không được đẩy toàn bộ chi phí sang nhà bán hàng hoặc người tiêu dùng.
Về dài hạn, chúng ta cần một chiến lược tổng thể:
Phát triển hạ tầng logistics và kho vận trong nước.
Xây dựng hạ tầng logistics và kho vận mạnh mẽ để hỗ trợ các doanh nghiệp Việt.
Tăng cường quản lý dữ liệu người dùng, tránh bị khai thác độc quyền.
Nếu làm tốt, chúng ta không chỉ bảo vệ doanh nghiệp trong nước, mà còn xây dựng một hệ sinh thái TMĐT Việt Nam bền vững, cân bằng giữa lợi ích của Nhà nước, nhà bán và người tiêu dùng.
“
Nếu có một thông điệp gửi tới cơ quan quản lý, doanh nghiệp TMĐT và người tiêu dùng, ông muốn nhấn mạnh điều gì?
Việt Nam đang đứng trước ngã rẽ quan trọng. Nếu không hành động ngay, chỉ vài năm nữa toàn bộ hệ sinh thái TMĐT có thể rơi vào tay các nền tảng nước ngoài.
Nhà nước giám sát, quản lý không phải để làm khó ai, mà để thiết lập một sân chơi công bằng, bảo vệ doanh nghiệp Việt và người tiêu dùng.
