76 nhà khoa học dưới 60 tuổi qua đời, người trẻ nhất mới tròn 33
Danh sách các nhà khoa học qua đời từ đầu năm đến nay đang gây ra tranh cãi gay gắt.
Danh sách thống kê trường hợp tử vong của các nhà khoa học trẻ Trung Quốc đã làm dấy lên cuộc tranh luận sôi nổi, trong bối cảnh ngày càng có nhiều lo ngại về khả năng tồn tại một xu hướng đáng báo động trong giới học thuật.
Bên cạnh những "lá phiếu" ủng hộ, danh sách này cũng vấp phải làn sóng phản đối mạnh mẽ từ công chúng. Nhiều ý kiến bày tỏ quan ngại về vấn đề đạo đức trong cách sử dụng thông tin, đồng thời đặt câu hỏi liệu dữ liệu này có phản ánh đầy đủ thực tế hay không.
Theo danh sách được đăng tải trên nền tảng trực tuyến dành cho giới lập trình viên máy tính CSND vào tuần trước, có ít nhất 76 nhà nghiên cứu dưới 60 tuổi đã qua đời từ đầu năm đến nay. Người trẻ nhất trong danh sách là Đổng Tư Gia (Dong Sijia), nhà hải dương học kiêm trợ lý giáo sư tại Đại học Nam Kinh, qua đời ở tuổi 33.
Tác giả của danh sách này đến từ tỉnh Quảng Đông cho biết, bảng dữ liệu được xây dựng dựa trên các nguồn thông tin công khai nhằm mục đích giúp công chúng hiểu rõ hơn, đồng thời có thể hỗ trợ các nghiên cứu liên quan, làm nổi bật sự chênh lệch giữa các khu vực và hỗ trợ phục vụ hoạch định chính sách.
Tuy nhiên, danh sách này cũng làm dấy lên làn sóng phản đối khi ghi nhận các trường hợp tử vong sớm từ năm 2010. Một số ý kiến chỉ trích rằng việc thống kê như vậy là lạnh lùng, vô cảm và những học giả đã qua đời đang bị đối xử như “công cụ phục vụ nghiên cứu”.
Một người dùng mạng xã hội cảnh báo rằng, mọi nghiên cứu dựa trên các số liệu này có thể tiềm ẩn rủi ro về mặt đạo đức.
“Gia đình họ có đồng ý để những thông tin này được thu thập phục vụ mục đích nghiên cứu hay không và liệu kết quả nghiên cứu có gây tổn thương lần thứ hai không?” người này đặt câu hỏi.
Một tài khoản chuyên phân tích dữ liệu cho rằng danh sách này không chỉ là những con số trừu tượng: “Những giảng viên, nhà nghiên cứu, Phó Giáo sư trẻ qua đời sớm… cuộc đời họ bị đóng băng chỉ như những dòng dữ liệu trong bảng tính”.
Tài khoản này cũng lưu ý chất lượng dữ liệu trong danh sách không thực sự cao và chưa phản ánh đầy đủ bức tranh tổng thể. Theo đó, một lượng lớn trường hợp có thể không được ghi nhận công khai, đặc biệt là những năm trước đây khi việc sử dụng Internet chưa phổ biến.
Nhiều bình luận trực tuyến cũng đặt vấn đề vì sao giảng viên trẻ lại bị tách thành một nhóm riêng, trong khi chưa có thống kê chứng minh tỷ lệ tử vong của nhóm này cao hơn so với các nhóm nghề nghiệp khác như lao động chân tay hay tài xế công nghệ.
Tuy nhiên, áp lực đối với các nhà nghiên cứu trẻ đang trở thành mối quan ngại ngày càng lớn trong xã hội.
Một nghiên cứu đăng trên tạp chí khoa học Preventive Medicine Reports hồi tháng 5/2025 đã chỉ ra tình trạng tự tử trong môi trường học thuật gia tăng đáng lo ngại.
Phân tích của nhóm nghiên cứu cho thấy đa số trường hợp liên quan đến nam học giả trẻ của các chương trình khoa học - kỹ thuật hàng đầu và áp lực học thuật được xem là yếu tố chi phối, dẫn tới 65% số vụ tự tử.
Những nghiên cứu như vậy đã làm dấy lên làn sóng chỉ trích đối với hệ thống “thăng chức hoặc rời đi” (up or out) trong giới học thuật Trung Quốc. Đây là mô hình bao gồm hợp đồng làm việc cố định 6 năm, sau đó các nhà nghiên cứu buộc phải đạt được những tiêu chí nhất định để được bổ nhiệm chính thức, nếu không sẽ bị chấm dứt hợp đồng.
Cùng với đó là khó khăn trong việc xin tài trợ nghiên cứu và khối lượng công việc nặng nề mà nhiều giảng viên trẻ phải gánh chịu.
Tuy nhiên, bà Fan Xiudi, Giám đốc Trung tâm Nghiên cứu Đánh giá Giáo dục thuộc Đại học Đồng Tế (Tongji University) ở Thượng Hải, cho rằng tỷ lệ tử vong của các giảng viên trẻ cần được phân tích sâu hơn để xác định rõ nguyên nhân, có thể bao gồm tai nạn, bệnh tật hoặc vấn đề gia đình.
“Hiện nay, công chúng có xu hướng quy kết những bi kịch này cho áp lực công việc và hệ thống ‘up or out’, rồi dễ dàng trút giận, nhưng điều đó không giúp giải quyết tận gốc vấn đề”, bà nói thêm.
Theo SCMP
