Bắc Kinh bất ngờ siết van 'vàng xanh' của thế giới

Trung Quốc vừa tung đòn bất ngờ khi thắt chặt quy định xuất khẩu khoáng sản hiếm, nhóm nguyên liệu được ví như “vàng xanh” của nền công nghiệp hiện đại. Theo thông báo mới nhất của Bộ Thương mại Trung Quốc, các doanh nghiệp nước ngoài sẽ phải xin giấy phép xuất khẩu nếu sản phẩm có chứa từ 0,1% giá trị khoáng sản hiếm hoặc sử dụng công nghệ khai thác, tinh luyện, tái chế nam châm của Trung Quốc. Động thái này diễn ra chỉ vài ngày trước cuộc gặp giữa Chủ tịch Tập Cận Bình và Tổng thống Donald Trump bên lề Hội nghị APEC tại Seoul (Hàn Quốc), khiến giới quan sát cho rằng Bắc Kinh đang “dằn mặt” Washington trước thềm đàm phán.

Khoáng sản hiếm là nguyên liệu chiến lược trong sản xuất vũ khí, xe điện, robot, chip điện tử và thiết bị năng lượng sạch. Trung Quốc hiện kiểm soát hơn 70% sản lượng khai thác và 90% công suất tinh luyện toàn cầu, biến nước này trở thành “ông vua” của chuỗi cung ứng hiện đại. Từ nhiều năm nay, Washington và ngành công nghiệp Mỹ cáo buộc Bắc Kinh thao túng giá và chèn ép đối thủ, khiến các dự án khai thác trong nước bị tê liệt. Việc Trung Quốc siết quy định xuất khẩu lần này được đánh giá là đòn chiến lược kép: vừa bảo vệ lợi ích trong nước, vừa tạo sức ép lên bàn đàm phán với Mỹ. Ngay sau tuyên bố từ Bắc Kinh, Tổng thống Donald Trump lên án Trung Quốc đang “giam cầm thế giới bằng chính sách kiểm soát xuất khẩu”, đồng thời cam kết đẩy nhanh kế hoạch xây dựng chuỗi cung ứng khoáng sản hiếm trong nước.

Từ tháng 7, Bộ Quốc phòng Mỹ đã ký thỏa thuận lịch sử với MP Materials – nhà khai thác khoáng sản hiếm lớn nhất nước này – bao gồm việc nắm giữ cổ phần trực tiếp. Đây được xem là bước đi đầu tiên trong chiến lược tự chủ khoáng sản mà chính quyền Trump theo đuổi. Sau đó, Nhà Trắng tiếp tục đầu tư vào Lithium Americas và Trilogy Metals, đồng thời duy trì liên hệ chặt chẽ với USA Rare Earth và Energy Fuels – các công ty được kỳ vọng trở thành “lá chắn” trước sự thống trị của Trung Quốc.

Động thái của Bắc Kinh ngay lập tức gây “địa chấn” trên thị trường tài chính. Chỉ số S&P 500 lao dốc hơn 2% trong phiên cuối tuần, khi nhà đầu tư lo ngại chuỗi cung ứng công nghệ cao có thể bị gián đoạn nghiêm trọng, đẩy giá sản phẩm tăng và gây áp lực lạm phát. Trong khi đó, cổ phiếu các công ty khai thác khoáng sản hiếm của Mỹ như MP Materials, USA Rare Earth và Energy Fuels đồng loạt tăng mạnh, phản ánh kỳ vọng vào gói hỗ trợ chiến lược từ chính quyền Trump. Dù được Nhà Trắng hậu thuẫn, giới chuyên gia cảnh báo rằng việc xây dựng chuỗi cung ứng khoáng sản hiếm độc lập sẽ mất nhiều năm, thậm chí hàng thập kỷ. Lý do là quá trình khai thác, xử lý và tinh chế loại nguyên liệu này vô cùng phức tạp, tốn kém và đòi hỏi công nghệ cao mà hiện chỉ Trung Quốc nắm giữ. Theo phân tích của các chuyên gia tại Energy Aspects, Mỹ sẽ cần không chỉ vốn đầu tư mà còn sự phối hợp chặt chẽ giữa chính phủ và doanh nghiệp để hình thành hệ sinh thái khai thác – chế biến – sản xuất hoàn chỉnh, đủ sức thay thế nguồn cung từ Bắc Kinh.

Việc Trung Quốc siết chặt kiểm soát xuất khẩu, cộng hưởng với những động thái quyết liệt từ Washington, đang mở ra một mặt trận mới trong cuộc chiến thương mại Mỹ - Trung. Nếu không đạt được thỏa thuận tại APEC sắp tới, giới phân tích dự báo cuộc đối đầu về khoáng sản hiếm có thể trở thành ngòi nổ mới cho bất ổn kinh tế toàn cầu, khi cả hai siêu cường đều xem đây là “vũ khí chiến lược” của thế kỷ 21. Trong khi Trung Quốc củng cố quyền lực bằng “lá bài khoáng sản hiếm”, Mỹ đang chạy đua để thoát khỏi sự phụ thuộc – nhưng con đường này sẽ dài, tốn kém và đầy bất định.