Bộ trưởng Nguyễn Mạnh Hùng: Xâm phạm quyền sở hữu trí tuệ phải phạt như ăn cắp trong thế giới thực

Sáng 24/11, Quốc hội thảo luận tại hội trường về dự án Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Sở hữu trí tuệ (SHTT).

Giải trình trước Quốc hội, Bộ trưởng Bộ Khoa học và Công nghệ Nguyễn Mạnh Hùng nhấn mạnh tư tưởng chủ đạo của lần sửa đổi luật này: SHTT phải trở thành tài sản của doanh nghiệp, có thể định giá, mua bán, đưa vào báo cáo tài chính và dùng làm tài sản bảo đảm để vay vốn, đặc biệt với các tài sản công nghệ mới, công nghệ số.

Theo Bộ trưởng, “chuyển dịch quan trọng nhất của sở hữu trí tuệ là chuyển từ bảo vệ quyền sang tài sản hóa, thương mại hóa và thị trường hóa các kết quả nghiên cứu. Sở hữu trí tuệ phải trở thành công cụ cạnh tranh chiến lược của doanh nghiệp và quốc gia”.

Ông dẫn chứng, tại các quốc gia phát triển, tài sản vô hình và tài sản trí tuệ chiếm tới 80% tổng tài sản, và đây cũng là ngưỡng mà Việt Nam phải đặt mục tiêu hướng tới nếu muốn trở thành nước có thu nhập cao.

Các sửa đổi của dự thảo luật vì vậy được thiết kế đồng bộ với hệ thống pháp luật liên quan như luật Đổi mới sáng tạo, Chuyển giao công nghệ, Công nghệ cao, Chuyển đổi số và AI.

Một nội dung được nhiều đại biểu quan tâm là ghi nhận và quản lý tài sản trí tuệ trong doanh nghiệp. Bộ trưởng cho biết, để tài sản trí tuệ thực sự trở thành tài sản kinh tế, luật phải có điều khoản chung về hạch toán, thuyết minh và định giá SHTT.

Chính phủ sẽ được giao quy định chi tiết, bao gồm cả việc ghi chép những tài sản chưa đủ điều kiện đưa vào bảng cân đối kế toán nhưng vẫn phải theo dõi riêng trong sổ sách.

Một trong những cải cách lớn được đề xuất là chuyển đổi số toàn diện quy trình thẩm định, nhằm giảm thời gian thẩm định nội dung sáng chế từ 18 tháng xuống 12 tháng, đồng thời có cơ chế thẩm định nhanh chỉ trong 3 tháng.

Bộ trưởng thông tin, những năm qua tồn đọng hơn 100.000 hồ sơ sáng chế. Năm 2022, Bộ KH&CN đã phải dồn lực xử lý mới giải quyết được lượng hồ sơ khổng lồ này. Việc cải cách quy trình và số hóa toàn bộ hệ thống được kỳ vọng sẽ chấm dứt tình trạng tồn đọng kéo dài.

Vấn đề được đại biểu Quốc hội chất vấn nhiều nhất là quyền SHTT đối với sản phẩm do AI tạo ra.

Bộ trưởng Nguyễn Mạnh Hùng khẳng định nguyên tắc: AI không phải chủ thể quyền sở hữu trí tuệ. Nếu sản phẩm AI tự động tạo ra không có sự can thiệp của con người, thì không được bảo hộ bản quyền hay sáng chế; Nếu con người sử dụng AI như công cụ và có đóng góp sáng tạo đáng kể như ý tưởng, chỉ đạo, thì có thể được công nhận là tác giả, nhà sáng chế; Nếu con người chỉ đưa yêu cầu ngữ cảnh và đóng góp sáng tạo ít, thì không được coi là tác giả, nhưng vẫn có quyền sử dụng và thương mại hóa.

Theo ông, cách tiếp cận của dự thảo luật tương đồng với xu hướng của các quốc gia tiên tiến. Chính phủ sẽ được giao thẩm quyền xác định rõ mức độ sáng tạo của người dùng để bảo hộ phù hợp.

Giải trình thêm về việc sử dụng dữ liệu đã công bố hợp pháp để huấn luyện AI – chủ đề đang được quốc tế tranh luận mạnh, Bộ trưởng cho biết Ban soạn thảo nghiêng về nguyên tắc AI được học giống như con người, nhưng đầu ra không được xâm phạm quyền tác giả.

“Chúng ta đọc thông tin trên mạng để học hỏi, suy luận thì không phải xin phép tác giả. Nhưng khi tạo nội dung mới thì phải đảm bảo không xâm phạm quyền của người khác. AI cũng vậy. Nếu không được tiếp cận dữ liệu thì sẽ không có AI”.

Tuy nhiên, ông nhấn mạnh cơ quan soạn thảo sẽ tiếp tục nghiên cứu và cân nhắc thận trọng nội dung này để bảo đảm hài hòa lợi ích của tác giả, doanh nghiệp và xã hội.

Đề cập đến các biện pháp thực thi, Bộ trưởng Nguyễn Mạnh Hùng cho rằng nâng cao nhận thức xã hội và doanh nghiệp về sở hữu trí tuệ là yếu tố nền tảng. Nếu không có nhận thức đúng, sẽ không có nhu cầu bảo hộ, không có thị trường giao dịch tài sản trí tuệ và cũng không có áp lực cải cách.

Ông đề nghị đưa nội dung sở hữu trí tuệ vào giáo dục phổ thông và đại học, đồng thời tăng cường truyền thông cho cộng đồng doanh nghiệp.

Bộ trưởng nhấn mạnh cần hoàn thiện tòa án chuyên biệt về sở hữu trí tuệ, đồng thời bổ sung hình phạt mang tính răn đe mạnh mẽ đối với hành vi xâm phạm quyền SHTT.

“Xâm phạm quyền sở hữu trí tuệ phải được xử phạt giống như hành vi ăn cắp trong thế giới thực. Việc xử lý nghiêm minh trong môi trường số sẽ là giải pháp mang tính đột phá”, Bộ trưởng nói.