Chuyên gia đào tạo AI: Muốn lợi nhuận cao, doanh nghiệp phải vận hành như cỗ máy học tập liên tục

Việt Nam đang bước vào giai đoạn “chuyển đổi kép” với mục tiêu vừa chuyển đổi số, vừa xanh hóa nền kinh tế, đặt ra thách thức lớn cho doanh nghiệp và quốc gia trong việc chuẩn bị nguồn nhân lực phù hợp. Đặt mục tiêu kinh tế số chiếm 30% GDP vào năm 2030 và phát thải ròng bằng 0 vào năm 2050, Việt Nam cần đẩy mạnh phát triển kỹ năng số và năng lực xanh cho lực lượng lao động.

Theo báo cáo Quý I/2025, trong 52,9 triệu người tham gia lực lượng lao động, chỉ 28,8% có trình độ đào tạo bài bản, đặc biệt thiếu hụt nhân lực chất lượng cao. Ngành công nghệ thông tin và công nghiệp số cần khoảng 150.000 kỹ sư mỗi năm, nhưng chỉ đáp ứng được 40-50%; ngành bán dẫn cần 5.000-10.000 kỹ sư nhưng chỉ cung cấp được 20%. Dự báo đến 2030, Việt Nam sẽ cần 2,5 triệu nhân lực chuyển đổi số, chưa kể các ngành năng lượng tái tạo và sản xuất xanh.

Khoảng cách lớn giữa kỹ năng đào tạo và nhu cầu thực tế, nhất là kỹ năng mềm như ngoại ngữ, tư duy số và giải quyết vấn đề, đang cản trở chuyển đổi. Các ngành thâm dụng lao động như dệt may, da giày và lắp ráp điện tử có nguy cơ 70% việc làm bị thay thế bởi robot và AI trong 10 năm tới. Trên toàn cầu, ngành ICT giảm nhân sự 23% trong 5 năm, với gần 380.000 lao động mất việc từ cuối 2022.

Đặc biệt, nhiều doanh nghiệp nhỏ và vừa tại Việt Nam thiếu nhân lực, giải pháp công nghệ và dữ liệu để triển khai chuyển đổi kép, làm giảm khả năng thích ứng và cạnh tranh trong bối cảnh thay đổi nhanh chóng.

Ông Nguyễn Phong Anh, chuyên gia đào tạo AI thuộc Dự án Nâng cao năng lực Trí tuệ nhân tạo tạo sinh META - VNU. Ảnh: Tô Thế.

Chia sẻ tại Hội thảo “Phát triển nhân lực – điều kiện tiên quyết cho kinh tế số và tăng trưởng xanh”, chiều 11/8, ông Nguyễn Phong Anh, chuyên gia đào tạo AI thuộc Dự án Nâng cao năng lực Trí tuệ nhân tạo tạo sinh META - VNU, cho rằng nhiều khóa học về AI phải cập nhật giáo trình chỉ sau vài tháng vì công nghệ đã thay đổi.

"Một khóa tập huấn tổ chức trước Tết, sang sau Tết đã phải viết lại toàn bộ. Chỉ vài cập nhật phần mềm đã khiến cách làm việc thay đổi rõ rệt", ông nói.

Ông phân tích, sự thay đổi quá nhanh này khiến cả doanh nghiệp lẫn người lao động chịu áp lực tái đào tạo khổng lồ. Trong khi các khu công nghệ cao luôn thiếu nhân lực có kỹ năng AI và công nghệ số, thị trường lại thừa lao động trình độ thấp, dẫn đến “hình đồng hồ cát” trong cơ cấu: Trên cùng là nhóm lương cao, tinh thông công nghệ; dưới cùng là nhóm không có kỹ năng số; ở giữa là những công việc bị AI thay thế, ngày càng thu hẹp.

Tại nhiều doanh nghiệp, việc áp dụng AI đôi khi trở thành nguyên nhân căng thẳng. Có lãnh đạo hô hào nhân viên tìm "con AI" có thể thay thế chính họ để tăng hiệu quả, vô tình tạo ra tâm lý bất an, thậm chí bị xem là một hình thức "bắt nạt" nơi làm việc. Ở chiều ngược lại, không ít người lao động bị đánh giá là ngại thay đổi, thiếu hứng thú học tập công nghệ mới.

Để giải quyết mâu thuẫn này, ông Phong Anh đề xuất mỗi tác vụ nên được biến thành “bài kiểm tra mini” nhằm buộc người lao động phải trình bày rõ cách sử dụng AI, nguồn dữ liệu, giả định và các rủi ro liên quan, qua đó học hỏi liên tục trong quá trình làm việc. Đồng thời, doanh nghiệp cần xây dựng một “văn hóa phản biện AI”, tức bất cứ kết quả nào do máy tính đưa ra cũng phải được thẩm định, kiểm tra và đối chiếu thay vì thụ động chấp nhận.

Trong bối cảnh AI phát triển vượt bậc, ông Nguyễn Phong Anh khẳng định đào tạo lại nhân lực là yếu tố sống còn của doanh nghiệp.

“Doanh nghiệp phải vận hành như cỗ máy học tập liên tục. Nếu không không ngừng học tập và đổi mới, doanh nghiệp sẽ không thể có lợi nhuận. Tốc độ học tập chính là yếu tố quyết định lợi nhuận", ông khẳng định.

Để thúc đẩy đổi mới sáng tạo, ông Nguyễn Phong Anh đề nghị doanh nghiệp tạo điều kiện cho người lao động thử nghiệm các ý tưởng mới, ứng dụng công nghệ tiên tiến nhất, qua đó hình thành vòng lặp cải tiến liên tục và chia sẻ tri thức nội bộ.

Bên cạnh đó, ông nhấn mạnh sự phối hợp chặt chẽ giữa doanh nghiệp và người lao động, cùng sự hỗ trợ toàn diện từ Chính phủ, các cơ quan nhà nước là rất cần thiết để đảm bảo quá trình đào tạo lại hiệu quả, đáp ứng kịp thời yêu cầu chuyển đổi kép trong thời đại mới.