Đại phẫu 'vua' trái cây tỷ USD - Kỳ 5: Nước mắt nông dân

Giá lao dốc, nông dân lao đao

Tại xã Ea Ktur (huyện Cư Kuin, Đắk Lắk), ông Nguyễn Văn Sơn - người vừa đưa vào khai thác 2 ha sầu riêng sau 3 năm chăm sóc không giấu nổi sự lo lắng: “Năm ngoái, thương lái trả hơn 100.000 đồng/kg sầu Ri6, nay chỉ còn quanh mức 40.000 -45.000 đồng/kg, thậm chí có vườn giá sầu chỉ còn dưới 30.000 đồng/kg. Cùng một loại trái, cùng một cách chăm sóc, nhưng giá như thế này nông dân khó gồng nổi”

Không riêng gì ông Sơn, hàng loạt nông hộ tại Đắk Lắk, Lâm Đồng, Tiền Giang... cũng đang “ngồi trên lửa” khi thương lái thu mua cầm chừng. Tình trạng hàng loạt container bị Trung Quốc từ chối do dư lượng kim loại nặng vượt mức cho phép không chỉ khiến nông dân, doanh nghiệp bị ảnh hưởng đáng kể mà còn khiến thị trường trong nước cũng rơi vào tâm lý hoang mang.

Anh Nguyễn Quốc Vinh, là một trong hàng trăm hộ dân tại Đắk Lắk chuyển đổi từ cà phê sang sầu riêng năm 2022, khi giá mặt hàng này liên tục lập đỉnh. “Chúng tôi vay ngân hàng, vay người thân, đầu tư gần 800 triệu đồng/ha để mua giống Thái, lắp hệ thống tưới nhỏ giọt, làm mương dẫn nước. Tính ra cả gốc lẫn lãi, một ha sầu riêng đầu tư chuẩn bài là hơn 1 tỷ đồng,” anh Vinh nói.

Thế nhưng khi bắt đầu có trái bói, niềm vui chưa kịp trọn vẹn thì giá lại rơi mạnh. “Chúng tôi đặt cược cả tương lai vào cây sầu riêng. Giờ thị trường bất ổn, kỹ thuật kiểm soát dư lượng chưa rõ ràng, trong khi chưa có nơi nào hướng dẫn cụ thể về chất cấm là gì, làm sao kiểm soát”.

“Chúng tôi đặt cược cả tương lai vào cây sầu riêng. Giờ thì thị trường bất ổn, kỹ thuật kiểm soát dư lượng chưa rõ ràng, trong khi chưa có nơi nào hướng dẫn cụ thể về các loại chất cấm là gì, làm sao kiểm soát”.

anh Nguyễn Quốc Vinh, chủ vườn sầu riêng tại Đắk Lắk

Một chủ vựa thu mua trái cây ở huyện Phong Điền (Cần Thơ) cho biết, từ Tết Nguyên đán đến nay, giá sầu riêng liên tục giảm. Cùng giai đoạn này năm ngoái, ông bán sầu riêng giá từ 115.000-120.000 đồng/kg, thời điểm thấp nhất vẫn hơn 100.000 đồng/kg, nhưng giá năm nay chỉ còn 1/3.

Việc giá sầu riêng giảm mạnh khiến nhiều hộ nông dân đứng trước bờ vực thua lỗ, vỡ nợ

“Sản lượng sầu riêng chính vụ ở miền Tây ngày càng tăng, nhiều nhà cung cấp, trong khi xuất khẩu quá chậm, phải tiêu thụ nội địa nên giá giảm”, chủ vựa trên nói.

Ông Trần Thái Nghiêm, Phó Giám đốc Sở NN&MT Cần Thơ cho rằng việc giá sầu lao dốc đang ảnh hưởng rất lớn đến thu nhập, đời sống của nông dân. Theo ông Nghiêm, muốn trái sầu riêng đi xa, vẫn cần chuẩn hóa sản xuất, liên kết chặt chẽ các khâu trong chuỗi giá trị, không phải chạy theo phong trào, thiếu kiểm soát. Thêm vào đó, nếu chỉ phụ thuộc hoàn toàn vào xuất khẩu trái tươi, khi vào chính vụ, hoặc việc xuất khẩu khó khăn, khó tránh khỏi giá giảm, nên cần chú trọng cả thị trường nội địa, đầu tư cho bảo quản, chế biến sâu các sản phẩm từ sầu riêng.

Nguy cơ kim ngạch còn sụt giảm mạnh

Theo thống kê của Tổng cục Hải quan, trong 4 tháng đầu năm nay, xuất khẩu sầu riêng Việt Nam chỉ đạt khoảng 130 triệu USD, giảm hơn 74% so với cùng kỳ năm ngoái (500 triệu USD). Đây là mức sụt giảm sâu nhất kể từ khi Việt Nam chính thức được Trung Quốc cấp mã vùng trồng sầu riêng vào năm 2022. Trong khi đó, Thái Lan và Malaysia - hai đối thủ cạnh tranh chính đã có hệ thống kiểm soát dư lượng chặt chẽ từ khâu canh tác. Đặc biệt, Thái Lan đã xây dựng mạng lưới phòng thí nghiệm quốc gia để kiểm tra Cadimi, kiểm soát đầu vào từ phân bón đến vùng đất trồng, tránh rủi ro khi xuất khẩu.

GS. TS. Trần Văn Hâu, chuyên gia nông nghiệp cho rằng ngành sầu riêng Việt Nam từng được kỳ vọng là “ngôi sao sáng” khi có tốc độ tăng trưởng xuất khẩu cao bậc nhất trong ngành nông sản. Nhưng chỉ sau một cú siết kiểm tra từ thị trường Trung Quốc, điểm yếu về năng lực kiểm nghiệm, quy trình giám sát chất lượng và trách nhiệm quản lý nhà nước đã phơi bày. Nếu không nhanh chóng khắc phục, những giọt nước mắt của người nông dân hôm nay có thể sẽ thành những khoản nợ treo lơ lửng không trả nổi ngày mai. Theo ông Hâu, cơ quan quản lý cần khẩn trương rà soát lại các trung tâm kiểm nghiệm, chuẩn hóa quy trình kiểm tra Cadimi trước khi hàng lên container. “Không thể để rủi ro đổ hết lên vai nông dân như hiện nay. Nhà nước phải đi trước một bước trong việc đáp ứng tiêu chuẩn thị trường”.

Vị chuyên gia nông nghiệp này cho rằng, sầu riêng Việt không thể tiếp tục đi sau. Trước khủng hoảng này, Nhà nước cần khẩn trương hành động, trong đó cần thiết lập chuẩn kiểm nghiệm quốc gia cho dư lượng Cadimi, phối hợp với các trung tâm xét nghiệm uy tín và hỗ trợ địa phương nâng cấp thiết bị, đào tạo nhân lực.

Bộ Nông nghiệp và Môi trường cùng các địa phương cần rà soát lại toàn bộ nguồn cung phân bón, đất trồng, loại bỏ các yếu tố có nguy cơ cao gây nhiễm Cadimi; đồng thời cập nhật thường xuyên thông tin cho nông dân và doanh nghiệp. Đặc biệt, cơ quan chức năng của Việt Nam cần đàm phán song phương với Trung Quốc để có giai đoạn chuyển tiếp hợp lý, tránh tình trạng sầu riêng đột ngột bị trả về, ảnh hưởng đến nông dân, doanh nghiệp, và thương hiệu sầu riêng của Việt Nam.

>> Đại phẫu 'vua' trái cây tỷ USD - bài 3: Sầu riêng bước vào chính vụ, nỗi lo vỡ trận