Khẩu pháo huyền thoại góp phần làm nên chiến thắng 'chấn động địa cầu', Bảo vật Quốc gia gắn với tên tuổi Anh hùng LLVTND Tô Vĩnh Diện
Khẩu pháo này do Liên Xô viện trợ cho Việt Nam, từng bắn hạ 3 máy bay và làm hư hại 13 chiếc khác của địch.
Trong khuôn viên Bảo tàng Phòng không – Không quân (số 173C đường Trường Chinh, TP. Hà Nội) hiện đang trưng bày một hiện vật lịch sử đặc biệt, gắn liền với tên tuổi của Anh hùng Lực lượng vũ trang Nhân dân Tô Vĩnh Diện. Đó chính là khẩu pháo cao xạ 37mm mang số hiệu 510681, hay còn được gọi là “khẩu pháo Tô Vĩnh Diện”.
Khẩu pháo cao xạ này do Liên Xô (cũ) viện trợ cho Việt Nam trong thời kỳ kháng chiến chống thực dân Pháp. Trong Chiến dịch Điện Biên Phủ, khẩu pháo được biên chế về Khẩu đội 3, Đại đội 827, Tiểu đoàn 394, Trung đoàn 367.
Pháo cao xạ 37mm gồm 3 bộ phận chính: thân pháo, bệ pháo và xe pháo. Với tầm bắn hiệu quả đạt 3.000m trên không, 4.000m với mục tiêu mặt đất, và tầm bắn cao tối đa của đầu đạn lên tới 6.700m, đây là loại vũ khí uy lực lớn. Tốc độ bắn thực tế có thể đạt tới 100 viên/phút. Để vận hành một khẩu pháo 37mm hai nòng trong chiến đấu, cần đến 8 người, bao gồm một chỉ huy.
Rạng sáng 1/2/1954, thực hiện mệnh lệnh thay đổi phương châm tác chiến từ “Đánh nhanh, thắng nhanh” sang “Đánh chắc, tiến chắc” của Đại tướng Tổng Tư lệnh Võ Nguyên Giáp, các khẩu pháo cao xạ bắt đầu được kéo ra khỏi trận địa, vượt qua địa hình hiểm trở. Trong quá trình di chuyển, một khẩu pháo bị đứt dây tời chính, có nguy cơ lăn xuống vực sâu.
Trong tình huống hiểm nghèo đó, Khẩu đội trưởng Tô Vĩnh Diện đã dồn hết sức đẩy mạnh càng pháo còn lại vào vách núi. Tuy nhiên, bánh pháo đã lăn và chèn lên người anh. Khi được đồng đội đưa ra khỏi bánh pháo, anh chỉ kịp thều thào hỏi: “Pháo có việc gì không” rồi anh dũng hy sinh…
Theo Bảo tàng Chiến thắng lịch sử Điện Biên Phủ, đến rạng sáng 4/2/1954, khẩu pháo cuối cùng đã được đưa về vị trí tập kết an toàn. Hôm ấy cũng là mồng 2 Tết Nguyên đán. Ban Chỉ huy tiểu đoàn tổ chức cho bộ đội đón Tết muộn trong rừng, sẵn sàng bước vào trận đánh mở màn chiến dịch lớn.
Sau sự kiện đó, khẩu pháo mang số hiệu 510681 tiếp tục tham gia chiến đấu, bắn rơi 3 máy bay và bắn bị thương 13 chiếc khác, góp phần quan trọng vào Chiến thắng Điện Biên Phủ “lừng lẫy năm châu, chấn động địa cầu”.
Sự xuất hiện của pháo cao xạ tại lòng chảo Điện Biên Phủ đã khiến quân Pháp bất ngờ, bởi hệ thống phòng không của ta đã chặn đứng tuyến tiếp viện đường không – huyết mạch chiến lược của địch.
Cùng với chiến công của khẩu pháo, hành động anh dũng quên mình cứu pháo của anh hùng Tô Vĩnh Diện đã trở thành biểu tượng sáng ngời của chủ nghĩa anh hùng cách mạng. Ngay tại mặt trận, anh được truy tặng Huân chương Chiến công hạng Nhất.
Tô Vĩnh Diện đã đi vào lịch sử như một huyền thoại – người anh hùng “quên mình cứu pháo”. Nhà thơ Tố Hữu xúc động ghi lại trong bài thơ Hoan hô chiến sĩ Điện Biên:
“Những đồng chí chèn lưng cứu pháo
Nát thân, nhắm mắt, còn ôm...”
Ngày 7/5/1956, Tô Vĩnh Diện được truy tặng danh hiệu Anh hùng Lực lượng vũ trang Nhân dân, trở thành người anh hùng pháo cao xạ đầu tiên của quân đội ta hy sinh trên mặt trận Điện Biên Phủ.
Với giá trị đặc biệt về lịch sử – văn hóa – khoa học, ngày 1/10/2012, Thủ tướng Chính phủ đã ký Quyết định số 1426/QĐ-TTg công nhận khẩu pháo cao xạ 37mm, số hiệu 510681 là Bảo vật Quốc gia, khẳng định vị trí đặc biệt của hiện vật này trong kho tàng di sản chiến tranh của dân tộc.
