Mỹ dựng 'bức tường thuế' cao nhất 90 năm, kinh tế toàn cầu đối diện cú sốc?

Bốn tháng sau khi Tổng thống Mỹ Donald Trump khiến cả thế giới và thị trường tài chính choáng váng khi công bố danh sách thuế quan đối ứng, đợt điều chỉnh mới nhất của ông vào thứ Năm (ngày 31/7, giờ Mỹ) vừa qua lại nhận được phản ứng khá dè dặt từ các nhà đầu tư.

Dù vậy, với mức thuế trung bình hiện đã lên tới 15%, thế giới đang đối mặt với hàng rào thuế cao nhất của Mỹ kể từ những năm 1930 - cao gấp sáu lần so với cùng kỳ năm ngoái.

Cho đến nay, kinh tế toàn cầu vẫn duy trì ổn định hơn nhiều so với những gì các nhà kinh tế từng lo ngại sau đợt “tấn công thuế” đầu tiên. Việc các nhà xuất khẩu gấp rút giao hàng trước khi mức thuế mới có hiệu lực đã thúc đẩy hoạt động thương mại, giúp nhiều nền kinh tế châu Á hưởng lợi và người tiêu dùng Mỹ tránh được cú sốc giá.

Tuy nhiên, điều đó có thể sắp thay đổi.

“Đối với phần còn lại của thế giới, đây là một cú sốc cầu nghiêm trọng. Nhiều Ngân hàng Trung ương sẽ phải cân nhắc việc cắt giảm lãi suất khi kinh tế toàn cầu bắt đầu chậm lại dưới tác động của các mức thuế này”, ông Raghuram Rajan - cựu Kinh tế trưởng IMF, hiện là Giáo sư tại Trường Kinh doanh Booth thuộc Đại học Chicago chia sẻ.

Sau nhiều tháng đàm phán đầy căng thẳng, bị phủ bóng bởi những lời đe dọa trên mạng xã hội của ông Trump nhắm cả vào đồng minh lẫn đối thủ, các mức thuế công bố lần này nhìn chung phù hợp hoặc thấp hơn so với các mức được công bố hôm 2/4 - thời điểm thị trường chứng khoán lao dốc, lợi suất trái phiếu tăng vọt khiến chính quyền phải tạm hoãn triển khai.

Tuy nhiên, vẫn có những bất ngờ không nhỏ, ví dụ như mức thuế trừng phạt 39% dành cho hàng nhập khẩu từ Thụy Sĩ, hay một số mặt hàng từ Canada bị nâng thuế lên tới 35%.

Ngay sau thông tin mới, thị trường châu Á giảm 0,7%, hợp đồng tương lai chỉ số S&P 500 và Nasdaq 100 giảm khoảng 0,5%, còn các hợp đồng châu Âu giảm 0,6%. Tuy nhiên, các mức giảm này vẫn khá nhẹ so với cơn hoảng loạn vào đầu tháng 4.

Mặc dù động thái mới của Tổng thống Trump giúp phần nào mang lại sự chắc chắn cho các nhà sản xuất, thì bức tranh tổng thể vẫn còn rất nhiều điều chưa rõ ràng. Trong vài tuần tới, ông dự kiến sẽ công bố các mức thuế bổ sung áp dụng với dược phẩm, chất bán dẫn, khoáng sản chiến lược và các sản phẩm công nghiệp chủ chốt khác. Các tòa án Mỹ hiện cũng đang xem xét tính hợp pháp của chính sách “thuế đối ứng”.

Trong bốn tháng qua, ông Trump cũng thể hiện rõ hơn xu hướng sử dụng thuế quan như một công cụ chính trị. Nếu như ban đầu mức thuế được xây dựng dựa trên công thức đơn giản - gắn với mức thâm hụt thương mại thì các con số công bố gần đây lại mang tính chủ quan hơn. Ông đã đe dọa Brazil vì lý do nội bộ, chỉ trích Ấn Độ do quan hệ với Nga và đưa ra phàn nàn với Canada.

Nếu các mức thuế mới được triển khai sau bảy ngày như dự kiến và nếu các thỏa thuận về thuế ô tô với EU, Nhật Bản và Hàn Quốc được duy trì, các chuyên gia ước tính mức thuế trung bình của Mỹ sẽ tăng từ 13,3% lên 15,2% - một bước nhảy lớn so với mức 2,3% trước khi ông Trump nhậm chức.

“Đây là một bức tường thuế cực cao. Chi phí sẽ tăng đáng kể với các công ty và người tiêu dùng Mỹ - họ chắc chắn sẽ phản ứng bằng cách giảm tiêu dùng”, bà Deborah Elms, Trưởng bộ phận Chính sách Thương mại tại Quỹ Hinrich nhận định.

Theo mô hình của Cục Dự trữ Liên bang từng sử dụng trong cuộc chiến thương mại lần trước, các chuyên gia ước tính đợt tăng 12,8 điểm phần trăm trong mức thuế trung bình kể từ khi ông Trump trở lại có thể khiến GDP Mỹ giảm 1,8% và đẩy lạm phát cơ bản tăng thêm 1,1% trong vòng 2–3 năm. Điều đó cũng sẽ tạo rủi ro cho các nước xuất khẩu phụ thuộc vào thị trường Mỹ.

Ngoài ra, Canada và Mexico - hai quốc gia được gia hạn thêm 90 ngày để đàm phán - sẽ chống chọi tốt hơn nhờ được miễn trừ với các mặt hàng phù hợp theo hiệp định thương mại USMCA. EU, Nhật Bản và Hàn Quốc dù chịu mức thuế 15% cũng thoát khỏi viễn cảnh tồi tệ nhất.

Trong khi đó, Thụy Sĩ chịu thiệt hại nặng nề với mức thuế lên tới 39% khiến đồng franc sụt giảm nhẹ.

Đáng chú ý, đợt công bố thuế quan lần này chưa bao gồm Trung Quốc. Ông Trump dự kiến sẽ quyết định về việc gia hạn "thỏa thuận đình chiến thuế quan" sau vòng đàm phán mới kết thúc tại Stockholm.

Ông Trump cũng bổ sung một điều khoản là áp mức thuế bổ sung 40% đối với hàng hóa trung chuyển qua nước thứ ba - một động thái nhắm vào Trung Quốc, tuy nhiên chi tiết thực thi vẫn còn mơ hồ.

“Thông tin lần này giúp sáng tỏ một phần, nhưng sự bất ổn vẫn còn rất lớn đối với các nhà sản xuất. Đã có quá nhiều thay đổi trong chính sách thuế quan của Mỹ và các công ty sẽ rất thận trọng khi đầu tư hay lập kế hoạch kinh doanh giữa lúc chưa rõ ràng”, ông Jonathan Kearns, chuyên gia kinh tế tại công ty quản lý tài sản Challenger (Sydney) nhận xét.

Kearns, cựu quan chức Ngân hàng Trung ương cho rằng người tiêu dùng Mỹ sẽ sớm phải gánh phần chi phí gia tăng trong những tháng tới. Chính quyền ông Trump kỳ vọng hệ thống thuế mới sẽ mang lại nguồn thu, thu hẹp thâm hụt thương mại và thúc đẩy sản xuất nội địa mà không làm tăng giá hay ảnh hưởng tiêu dùng.

“Thương mại toàn cầu giờ đây đang được tái cấu trúc dựa trên nguyên tắc công bằng và cân bằng - tất cả đều vì lợi ích kinh tế và an ninh quốc gia của các nước. Hệ thống mới này sẽ giúp Mỹ giảm thâm hụt thương mại và mang lại kết quả tốt hơn cho người lao động, gia đình và cộng đồng”, Đại diện Thương mại Mỹ Jamieson Greer khẳng định.

Tuy nhiên, kể từ công bố hàng loạt mức thuế đối ứng với các quốc gia, ông Trump đã bị chỉ trích khi không hoàn tất được các thỏa thuận thương mại đã hứa. Một trợ lý thậm chí từng tuyên bố sẽ có “90 thỏa thuận trong 90 ngày”.

Các nhà kinh tế cảnh báo rằng hộ gia đình Mỹ cuối cùng sẽ là bên chịu thiệt, tùy thuộc vào việc nhà xuất khẩu hay nhà nhập khẩu sẵn sàng hy sinh lợi nhuận để giữ giá cạnh tranh.

“Không giống cuộc chiến thương mại 1.0, khi Trung Quốc và đồng nhân dân tệ là bên gánh chịu phần lớn, lần này với mức thuế tối thiểu 10% áp dụng rộng khắp, người tiêu dùng Mỹ có khả năng sẽ là đối tượng bị ảnh hưởng nhiều hơn. Điều này sẽ làm phức tạp thêm bài toán lạm phát với Fed”, bà Selena Ling, chuyên gia kinh tế tại ngân hàng OCBC Singapore nhận định.

Chủ tịch Fed Jerome Powell trong tuần này đã bác bỏ áp lực từ Nhà Trắng và giữ nguyên quan điểm không cắt giảm lãi suất, bất chấp sự phản đối từ hai quan chức trong nội bộ. Ông nhấn mạnh nguy cơ lạm phát vẫn là mối lo ngại chính.

“Một kịch bản cơ bản hợp lý là lạm phát có thể chỉ tăng tạm thời do hiệu ứng một lần, nhưng cũng không thể loại trừ khả năng tác động sẽ kéo dài và đó là một rủi ro mà chúng tôi cần phải theo dõi và kiểm soát”, ông Powell phát biểu mới đây.

Một câu hỏi khác là liệu Mỹ có vô tình khơi mào một làn sóng rào cản thương mại toàn cầu. Trong khi EU đã đánh thuế xe điện Trung Quốc và một số nước khác đang cân nhắc các biện pháp hạn chế hàng hóa giá rẻ từ Bắc Kinh, phần lớn vẫn tránh xa hướng đi bảo hộ mà ông Trump đang thúc đẩy.

“Dù chưa quay lại thời kỳ 'luật rừng' trong thương mại quốc tế, nhưng rõ ràng chúng ta đang trượt dần về hướng đó. Đừng nghĩ rằng đây là hồi kết. Với ông Trump, đây là một chương trình truyền hình thực tế không có hồi kết. Những ‘thỏa thuận’ mới hay các đợt tăng thuế tiếp theo gần như là điều chắc chắn”, ông Stephen Olson, cựu nhà đàm phán thương mại Mỹ, hiện làm việc tại Viện ISEAS-Yusof Ishak, cảnh báo.