Nhạc sĩ đầu tiên của Việt Nam được UNESCO vinh danh: Tác giả nhiều bản hùng ca nổi tiếng, được Thứ trưởng Bộ Ngoại giao khen là ‘chứng tích sống’ cho tâm hồn, bản sắc và khát vọng của cả dân tộc
Hội đồng Chấp hành UNESCO đã đồng thuận ghi danh “Bộ sưu tập của Nhạc sĩ Hoàng Vân” của Việt Nam vào Danh mục Ký ức Thế giới.
Người nghệ sĩ nặng lòng với quê hương, đất nước
Nhạc sĩ Hoàng Vân, tên thật là Lê Văn Ngọ, sinh ngày 24/7/1930 tại Hà Nội trong một gia đình nho học. Năm 16 tuổi, ông gia nhập Đội Thiếu niên cứu quốc Mai Hắc Đế, làm liên lạc viên tự vệ tại khu Đông Kinh Nghĩa Thục (Liên khu I), Hà Nội. Sau đó, ông được phân công phụ trách Thiếu sinh quân Trung đoàn 165, Sư đoàn 312. Trong kháng chiến, ông tiếp tục công tác tại Đội Tuyên truyền võ trang Lao Hà, hoạt động trong cả lĩnh vực báo chí và địch vận, rồi được giao phụ trách mảng văn nghệ của Sư đoàn.
Sau chiến thắng Điện Biên Phủ năm 1954, ông được cử sang Trung Quốc tu nghiệp tại Nhạc viện Bắc Kinh. Trở về nước, ông đảm nhiệm vai trò chỉ đạo nghệ thuật Dàn nhạc của Đoàn ca nhạc Đài Tiếng nói Việt Nam, đồng thời tham gia giảng dạy sáng tác và phối khí tại Nhạc viện Hà Nội. Trong sự nghiệp đào tạo, ông góp phần bồi dưỡng nhiều thế hệ nhạc sĩ tên tuổi như An Thuyên, Trương Ngọc Ninh, Văn Thành Nho, Phú Quang...
Bắt đầu sáng tác từ năm 1951, Hoàng Vân nhanh chóng ghi dấu ấn với các ca khúc nổi bật ở vùng Tây Bắc, Việt Bắc như “Tin chiến thắng”, “Chiến thắng Tây Bắc”, “Chiến thắng Hòa Bình”. Bước ngoặt đến với ông vào năm 1954 khi “Hò kéo pháo” ra đời, gây tiếng vang lớn và mở đầu cho giai đoạn sáng tác rực rỡ.
Suốt sự nghiệp đồ sộ, ông để lại nhiều ca khúc in đậm trong lòng công chúng như “Tôi là người thợ lò”, “Hà Nội - Huế - Sài Gòn”, “Quảng Bình quê ta ơi”, “Bài ca giao thông vận tải”, “Chào anh giải phóng quân - Chào mùa xuân đại thắng”.
Sau năm 1975, ông tiếp tục sáng tác đầy tâm huyết với các tác phẩm như “Bài ca xây dựng”, “Hát về cây lúa hôm nay”, “Tình ca Tây Nguyên”. Mảng thiếu nhi cũng là dấu ấn đặc biệt với các bài hát “Mùa hoa phượng nở”, “Em yêu trường em”, “Con chim vành khuyên”.
Không chỉ sáng tác ca khúc, ông còn viết hợp xướng, khí nhạc và đảm nhận phần âm nhạc cho nhiều bộ phim điện ảnh kinh điển như “Con chim vành khuyên”, “Vĩ tuyến 17 ngày và đêm”, “Em bé Hà Nội”. Ghi nhận những đóng góp to lớn cho âm nhạc cách mạng và nghệ thuật nước nhà, ông được trao Giải thưởng Hồ Chí Minh về văn học nghệ thuật năm 2000.
Vào tháng 4/2018, nhạc sĩ Hoàng Vân qua đời tại nhà riêng ở Hà Nội. Trước đó, vào năm 2015, ông từng điều trị viêm phổi kéo dài tại Bệnh viện Hữu nghị Việt Xô, Hà Nội, với nhiều biến chứng tuổi già. Giai đoạn này, ông thường xuyên rơi vào trạng thái lúc tỉnh lúc mê và phải dùng máy thở. Tuy nhiên, sau điều trị tích cực, sức khỏe của ông dần ổn định cho tới khi ông qua đời.
Bộ sưu tập được UNESCO ghi danh là Di sản tư liệu thế giới
Vào lúc 23h ngày 10/4/2025 (giờ Paris), Hội đồng Chấp hành UNESCO tại Paris chính thức ghi danh “Bộ sưu tập của Nhạc sĩ Hoàng Vân” vào Danh mục Ký ức Thế giới. Đây là lần đầu tiên một bộ sưu tập âm nhạc của Việt Nam được công nhận là Di sản Tư liệu Thế giới, đánh dấu cột mốc quan trọng đối với di sản văn hóa phi vật thể quốc gia.
Thứ trưởng Bộ Ngoại giao Ngô Lê Văn, Trưởng đoàn Việt Nam, nhấn mạnh: "Bộ sưu tập của Nhạc sĩ Hoàng Vân được UNESCO ghi danh không chỉ là vinh dự to lớn đối với cá nhân nhạc sĩ và gia đình, mà còn là sự khẳng định vị thế của nền âm nhạc Việt Nam trong dòng chảy di sản trí tuệ nhân loại. Đây là minh chứng sinh động cho sức sống bền bỉ của âm nhạc Việt Nam, là ký ức sống động về một giai đoạn lịch sử, phản ánh tâm hồn, bản sắc và khát vọng của cả một dân tộc qua từng giai điệu".
Đại sứ Nguyễn Thị Vân Anh, Trưởng Phái đoàn Việt Nam bên cạnh UNESCO, chia sẻ: hồ sơ của Việt Nam là một trong 74 hồ sơ được khuyến nghị ghi danh trong tổng số 121 hồ sơ được xem xét. Việc được thông qua thuận lợi, thậm chí vượt kỳ vọng, là kết quả từ sự phối hợp chặt chẽ giữa các bên liên quan. Vai trò tư vấn kịp thời của Tiến sĩ Vũ Thị Minh Hương - Ủy viên Ủy ban Tư vấn Quốc tế Chương trình Ký ức Thế giới UNESCO nhiệm kỳ 2024-2028, được xem là yếu tố quyết định, giúp hồ sơ đạt tỷ lệ thông qua tuyệt đối.
Theo bà Lê Thị Hồng Vân - Cục trưởng Cục Ngoại vụ và Ngoại giao Văn hóa, kiêm Tổng Thư ký Ủy ban Quốc gia UNESCO Việt Nam, thành công này là kết quả của sự phối hợp nhịp nhàng giữa Bộ Ngoại giao, Bộ Văn hóa - Thể thao và Du lịch, Ủy ban Quốc gia UNESCO Việt Nam cùng các chuyên gia trong và ngoài nước.
Việc được ghi danh cũng đồng nghĩa, bộ sưu tập trở thành Di sản Tư liệu Thế giới thứ 4 trong tổng số 570 di sản được UNESCO công nhận, đồng thời là bộ sưu tập âm nhạc đầu tiên của Việt Nam có vinh dự này.
Di sản âm nhạc mang đậm hơi thở lịch sử
“Bộ sưu tập của Nhạc sĩ Hoàng Vân” gồm hơn 700 tác phẩm âm nhạc được sáng tác từ năm 1951 đến 2010. Các tác phẩm không chỉ thể hiện rõ nét sự chuyển mình của đất nước qua từng giai đoạn, mà còn phản ánh sinh động đời sống tinh thần phong phú của nhân dân Việt Nam.
Với sự kết hợp hài hòa giữa tinh thần âm nhạc cổ điển châu Âu và âm hưởng dân tộc, các sáng tác của ông không chỉ giàu giá trị nghệ thuật mà còn là nguồn tư liệu quý giá cho giới nghiên cứu văn hóa - lịch sử âm nhạc. Theo Hội đồng Tư vấn Quốc tế UNESCO, bộ hồ sơ đáp ứng đầy đủ các tiêu chí về tính độc đáo, giá trị lịch sử và khả năng tiếp cận cộng đồng.
Hiện nay, bộ sưu tập được bảo tồn tốt và tiếp cận dễ dàng thông qua nền tảng số đa ngữ tại địa chỉ https://hoangvan.org, góp phần lan tỏa giá trị văn hóa Việt Nam đến cộng đồng quốc tế.
