Nữ đại gia ‘khét tiếng’ đầu tiên của Việt Nam: Trải qua 3 đời chồng, từng gây chấn động giới doanh nhân Hà thành
Gia sản tích lũy của bà rất đồ sộ, nhưng phận duyên lại long đong khi trải qua 3 đời chồng mà không có một mụn con.
Cuối thế kỷ XIX, Việt Nam nằm dưới sự đô hộ của thực dân Pháp. Tại Hà Nội, các thương nhân Pháp và Hoa kiều phân chia thị trường xây dựng, tiêu dùng và xuất khẩu gạo. Trong bối cảnh đó, một nữ doanh nhân nổi bật xuất hiện, khiến giới kinh doanh phải dè chừng. Bà chính là Tư Hồng.
Tay trắng trở thành đại gia khét tiếng
Bà Tư Hồng (tên thật Trần Thị Lan, sinh năm 1868), là một trong những nữ doanh nhân tiêu biểu của Việt Nam cuối thế kỷ XIX, đầu thế kỷ XX. Với biệt danh "Me Tư Hồng", bà được ghi nhận là một trong những phụ nữ Việt Nam thành công và ảnh hưởng nhất thời bấy giờ.
Sinh ra trong gia đình nghèo tại Hà Nam, tuổi thơ bà gắn liền với cuộc sống nay đây mai đó để mưu sinh, nhưng cái nghèo vẫn đeo bám. Đến tuổi trưởng thành, nhờ nhan sắc nổi bật, bà thu hút nhiều sự chú ý.
Năm 17 tuổi, cha bà nợ lý trưởng và ép gả bà làm lẽ. Không chấp nhận, bà trốn đến Thành Nam làm thuê, rồi kết hôn với một người bán bún xáo trâu. Hai người sống với nhau 2 năm nhưng không có con.
Sau đó, bà gặp một Hoa kiều tên Hồng ở Hải Phòng, người chuyên thu mua lúa tại Nam Định. Ông này say mê bà, trả nợ cho cha bà và đưa bà về Hải Phòng. Theo phong tục, bà được gọi là thím Hồng. Đến cuối năm 1890, việc xuất khẩu gạo của ông Hồng thất bại, ông bỏ về nước. Bà mở tiệm buôn bán nhỏ và gặp một người bạn có chồng là doanh nhân Pháp, người rủ bà lên Hà Nội lập nghiệp.
Tại Hà Nội, cơ hội mở ra. Trong một buổi dạ hội mừng Quốc khánh Pháp, bà gặp viên quan tư Laglan - Thiếu tá hậu cần. Hai người nảy sinh tình cảm và sau đó kết hôn. Trở thành phu nhân quan tư, bà Tư Hồng tận dụng kinh nghiệm buôn bán từ người chồng trước và vị thế của chồng hiện tại để bước vào giới kinh doanh.
Cuối thế kỷ XIX, khi thương nhân Pháp và Hoa kiều thống trị lĩnh vực xây dựng, sự xuất hiện của bà Tư Hồng khiến họ phải kiêng nể. Năm 1892, bà gây chú ý khi trở thành phụ nữ đầu tiên nộp hồ sơ xin thành lập Công ty thầu An Nam tại cơ quan thương nghiệp. Nhờ thông thạo tiếng Pháp và am hiểu luật pháp chính quyền bảo hộ, bà nhanh chóng được cấp phép.
2 năm sau, bà tiếp tục gây bất ngờ khi vượt qua các doanh nghiệp lớn của Pháp và Hoa kiều, trúng thầu dự án phá dỡ thành Hà Nội. Để thực hiện, bà về Hà Nam thuê nông dân, thưởng tiền cho người giới thiệu đủ 10 nhân công, đồng thời mua nhà mặt phố Hàng Da làm trụ sở giao dịch. Bà đặt làng rèn Xuân Phương (Từ Liêm) sản xuất búa, xà beng.
Bà Tư Hồng trực tiếp quản lý đội ngũ hàng nghìn nhân công, dựng lán trại, đảm bảo vệ sinh, phòng dịch bệnh và cung cấp thực phẩm sạch. Với tổ chức chuyên nghiệp, bà hoàn thành dự án trong hơn 2 năm, sớm hơn kế hoạch 6 tháng.
Nhờ tính toán khéo léo, bà mua đất, dùng gạch đá từ thành cũ xây dựng hàng loạt bất động sản: nhà ở Cửa Đông, 8 căn phố Hàng Da, biệt thự Hội Vũ, nhà phố Quán Sứ và trường dòng Puginier (nay là THPT Việt Đức). Gia sản của bà nhanh chóng mở rộng.
Không dừng lại, bà lấn sang kinh doanh thực phẩm, cung cấp gạo cho nhà tù và vận chuyển đường biển. Đội tàu của bà chủ yếu sử dụng lao động nữ, trừ lái tàu và thợ xúc than.
3 đời chồng nhưng không con cái
Nổi tiếng với tài kinh doanh, sở hữu gia sản lớn, bà Tư Hồng vẫn chịu định kiến thời bấy giờ rằng phụ nữ lấy chồng Tây là hư hỏng. Dù vậy, nhiều giai thoại cho thấy bà có lòng nhân hậu, thường xuyên làm từ thiện và hỗ trợ người nghèo.
Năm 1902-1903, khi miền Trung mất mùa, bà chứng kiến dân chúng đói khổ. Dù đang chở thuyền gạo từ Nam ra Bắc để bán, bà quyết định chuyển toàn bộ vào cứu trợ. Bà còn mổ bò, phát mỗi hộ 1 cân gạo và 1 lạng thịt, đồng thời chi tiền mua thuốc phát cho người bệnh trong mùa dịch.
Dù tài giỏi và sắc sảo, cuộc đời bà Tư Hồng đầy truân chuyên. Bà trải qua 3 đời chồng nhưng không có con. Sau khi chia tay quan tư Laglan, bà sống một mình tại trang trại ở làng Bạch Mai (nay thuộc khu vực Đại học Bách khoa Hà Nội).
Bà qua đời năm 1921, ở tuổi 53. Một số nguồn cho rằng bà để lại toàn bộ tài sản cho em trai và các cháu. Cuộc đời bà Tư Hồng - người phụ nữ đầu tiên lập công ty ở xứ Bắc và phá thành Hà Nội - sau này được nhà văn Nguyễn Ngọc Tiến tái hiện trong tiểu thuyết Me Tư Hồng.
