Nước tăng lực được ‘pha chế’ từ một loại ma túy truyền thống, giá bán bằng một ngày lương tối thiểu

Cây khat (Catha edulis), một loại thực vật bản địa ở vùng cao nguyên Kenya, từ lâu đã được người dân địa phương nhai để tạo cảm giác tỉnh táo, tập trung và hưng phấn. Loài cây này chứa cathinone và cathine – hai chất kích thích tự nhiên được phân loại là ma túy theo luật năm 1994.

Từng bị cấm ngắn hạn, nhưng hiện nay việc trồng và buôn bán khat lại hợp pháp ở Đông Phi. Loại lá này gắn liền với hình ảnh tài xế đường dài, công nhân ca đêm hay tài xế xe máy cần “năng lượng bổ sung”. Trái lại, Mỹ và châu Âu vẫn coi khat là bất hợp pháp.

Kenya hiện là nhà sản xuất lớn nhất thế giới, chiếm tới 80% nguồn cung khat toàn cầu, chủ yếu xuất sang Somalia và Yemen. Năm 2024, nông dân nước này thu hoạch hơn 32.000 tấn khát, trị giá khoảng 100 triệu USD, theo số liệu của Cơ quan Nông nghiệp và Thực phẩm Kenya.

Từ lá nhai đến “nước tăng lực bản địa”

Dù tiềm năng lớn, việc tiêu thụ khát chủ yếu vẫn theo cách truyền thống: nhai trực tiếp, vừa đắng vừa khó chịu. Điều này tạo ra khoảng trống để các doanh nhân tìm hướng khai thác mới.

Brian Kiriba, một doanh nhân Kenya trở về từ nước ngoài, nhận thấy hương vị lá khat quá đắng và hắc, nhưng hiệu quả kích thích lại có sức hút lớn. Anh nảy ra ý tưởng biến loại lá này thành thức uống dễ tiếp cận hơn.

Dưới thương hiệu Handas Jaba Juice, Brian pha chế hỗn hợp từ chiết xuất khat, pha loãng với nước, thêm đường, nước hoa quả và hoa dâm bụt để tạo hương vị dễ uống hơn, kích thích được giới trung lưu Kenya và khách nước ngoài ưa chuộng.

Tuy nhiên, mức giá 450 shilling (khoảng 92.000 đồng) cho nửa lít, tương đương mức lương tối thiểu ngày ở Kenya, khiến sản phẩm chưa tiếp cận được đại chúng.

Không chỉ dừng ở sản phẩm đóng chai, nhiều nhà hàng và quán bar ở Nairobi cũng nhập cuộc. Một nhà hàng nổi tiếng trong thủ đô sản xuất nước khat tươi hằng ngày, quảng bá như lựa chọn bản địa thay thế Red Bull. Các bartender sáng tạo cocktail như “Smoke & Miraa” pha mezcal và nước khat, hay phục vụ tới 100 shot “jaba” với gừng và chanh trong những tối cuối tuần đông khách, giá 300 shilling/ly. (khoảng 61.200 đồng)

Việc tiêu thụ khat dưới dạng nước uống đang trở thành xu hướng thay thế các loại nước tăng lực quốc tế như Red Bull, đồng thời được coi là cách “địa phương hóa” nguyên liệu để hỗ trợ kinh tế nội địa. “Chúng tôi muốn tận dụng nguyên liệu địa phương và hỗ trợ kinh tế bản địa. Jaba là một phần của điều đó”, đồng sở hữu Rubi Taha chia sẻ.

Tuy nhiên, luật pháp Kenya vẫn chưa có quy định rõ ràng về khat trong ngành đồ uống. Khoảng trống này mở đường cho làn sóng khởi nghiệp, song cũng tiềm ẩn rủi ro nếu nhà chức trách siết chặt quản lý.

Theo Africa BI