Phương Tây siết trừng phạt, 'hạm đội bóng tối' chở dầu Nga phình to

Ngay từ giai đoạn đầu của chiến sự tại Ukraine, phương Tây đã áp đặt các biện pháp trừng phạt kinh tế nhằm làm suy kiệt lợi nhuận từ xuất khẩu dầu của Nga. Khi châu Âu công bố gói trừng phạt thứ 19, một thực tế khó chấp nhận đang dần rõ ràng.

Nga nhanh chóng tìm ra cách để tiếp tục thu lợi từ dầu mỏ bất chấp mức trần giá và các lệnh hạn chế nhập khẩu. Bằng cách xây dựng một đội tàu khổng lồ gồm những con tàu cũ kỹ, sở hữu mập mờ, bí mật vận chuyển nhiên liệu tới các thị trường xa xôi, Nga đã né tránh trừng phạt và tiếp tục thu lợi.

Giờ đây, ngày càng rõ ràng rằng sự mở rộng quy mô của “hạm đội bóng tối” mang theo những tác động nghiêm trọng và có khả năng kéo dài. Các con tàu xuống cấp này tiềm ẩn rủi ro lớn đối với môi trường, đồng thời tạo ra một nền kinh tế vận chuyển bất hợp pháp khổng lồ mà một số chuyên gia lo ngại có thể tồn tại lâu dài sau chiến sự. Điều này mở đường cho nhiều quốc gia tiếp tục né tránh trật tự hiện hành, trong đó Nga và Iran là bên vận chuyển, còn Trung Quốc và Ấn Độ là khách hàng.

Ông Ian Ralby, chuyên gia an ninh hàng hải và là nhà sáng lập công ty nghiên cứu I.R. Consilium, nhận định: “Nhiều người muốn thực hiện phần dễ nhất là áp đặt trừng phạt, nhưng chúng ta thực sự đã tạo ra một vấn đề lớn hơn. Các biện pháp trừng phạt không loại bỏ họ khỏi hoạt động kinh doanh, mà chỉ loại bỏ họ khỏi hoạt động kinh doanh hợp pháp”.

Sự mở rộng nhanh chóng của hạm đội bóng tối

Theo S&P Global Market Intelligence, “hạm đội bóng tối” chiếm khoảng 17% số tàu chở dầu đang hoạt động trên đại dương hiện nay. Tính đến đầu năm nay, hạm đội này có 940 tàu, tăng 45% so với cùng kỳ năm trước.

Trước cuộc xung đột toàn diện vào tháng 2/2022, đã có một số tàu với quyền sở hữu và phương thức vận tải đáng ngờ hoạt động. Tuy nhiên, số lượng tăng mạnh kể từ khi chiến sự bùng nổ.

Đến cuối năm đó, châu Âu đã cấm nhập khẩu dầu thô Nga bằng đường biển, khiến nước này buộc phải tìm đến Ấn Độ và Trung Quốc làm khách hàng. Do tàu bị ràng buộc vào các hành trình xa hơn, Nga cần thêm nhiều phương tiện vận tải.

Nga cũng tìm cách né tránh mức trần giá. Nhóm G7, Liên minh châu Âu và Úc đã cấm các công ty cung cấp bảo hiểm và dịch vụ hỗ trợ nếu dầu thô Nga được bán trên mức 60 đô la Mỹ một thùng. Liên minh châu Âu và Anh sau đó còn hạ thấp mức trần này.

Các tàu liên quan đến Nga bắt đầu sử dụng hình thức bảo hiểm mờ ám hoặc không có bảo hiểm. Chúng treo cờ của nước thứ ba và gửi tín hiệu định vị sai để che giấu nơi hàng hóa được chất lên. Điều này khiến việc xác định nguồn gốc dầu mỏ trở nên khó khăn, tạo ra “tính khả tín hợp lý” cho người mua dầu.

Nguy cơ môi trường và an ninh hàng hải

Khi các con tàu này trở thành trụ cột trong kinh tế dầu mỏ của Nga, chúng cũng kéo theo nguy cơ tràn dầu hoặc thảm họa hàng hải khác. Theo dữ liệu của S&P, tuổi trung bình của các tàu trong hạm đội này là khoảng 20 năm, so với mức trung bình 13 năm của toàn bộ đội tàu chở dầu.

Bà Natalia Gozak, Giám đốc Văn phòng Greenpeace Ukraine, cho rằng: “Việc thiếu bảo hiểm kết hợp với tuổi tàu quá cũ làm gia tăng nguy cơ xảy ra thảm họa môi trường”.

Ngoài mối đe dọa môi trường, các tàu hoạt động bí mật còn bị nghi ngờ tham gia phá hoại dưới nước, chẳng hạn như va chạm vào đường ống hoặc cáp biển rồi ngụy tạo thành sự cố.

Hạm đội bóng tối cũng làm suy giảm hiệu quả của biện pháp áp trần giá. Văn phòng Kiểm toán Chính phủ Hoa Kỳ trong báo cáo tháng này kết luận rằng điều đó đã giữ cho dòng tiền tiếp tục chảy vào ngân khố Moscow, qua đó hỗ trợ Nga tài trợ cho chiến sự ở Ukraine.

Tuy nhiên, những người ủng hộ cho rằng các biện pháp trừng phạt không phải là sai lầm. Ông Ben Harris, cựu quan chức Bộ Tài chính trong chính quyền ông Joe Biden và là một trong những kiến trúc sư của chính sách áp trần giá, nhấn mạnh rằng các lệnh trừng phạt, dù không hoàn hảo, vẫn khiến Nga phải trả giá. Chi phí vận chuyển dầu sang Ấn Độ hoặc Trung Quốc cũng như việc xây dựng hạm đội bóng tối đều rất tốn kém.

Ông Harris cho rằng: “Thách thức lớn nhất chính là thực thi”.

Cuộc chơi “mèo vờn chuột” với các lệnh trừng phạt

Hiện tại, nhiều quốc gia tiếp tục siết chặt lệnh trừng phạt để chống lại hạm đội bóng tối. Liên minh châu Âu đã đưa hơn 500 tàu thuộc hạm đội này vào danh sách trừng phạt trong đợt công bố mới nhất, khiến các cảng e ngại hợp tác. Hoa Kỳ, Anh, Canada và Úc cũng đang đồng loạt áp dụng biện pháp tương tự, với mục tiêu biến những con tàu này thành “kẻ ngoài rìa” trên biển.

Tuy nhiên, Nga vẫn tiếp tục bổ sung thêm tàu để thay thế. Ông David O’Sullivan, Đặc phái viên về trừng phạt của Liên minh châu Âu, nói: “Ở Mỹ có một cách diễn đạt khó chịu gọi là trò Whac-A-Mole. Việc né tránh trừng phạt cũng giống như trò đó”.

Dù vậy, Nga vẫn phải chi tiền để mua tàu mới. Ông O’Sullivan cho biết: “Tất cả những gì chúng ta đã làm đều khiến Nga phải trả giá đắt hơn nhiều”.

Theo The New York Times