Tăng thuế thuốc lá thêm 60% có thể tạo ra hơn 120.000 việc làm

Một số ý kiến lo ngại rằng việc tăng thuế thuốc lá sẽ làm gia tăng thuốc lá lậu, do thuốc lá lậu có giá rẻ hơn. Tuy nhiên, các nghiên cứu trong và ngoài nước cho thấy, nếu kết hợp giữa tăng thuế và tăng cường kiểm soát thị trường, có thể giảm cả tiêu thụ hợp pháp lẫn bất hợp pháp đối với mặt hàng này.

Thực tiễn tại nhiều quốc gia chứng minh, giá thuốc lá cao không đồng nghĩa với buôn lậu tăng. Tại Hàn Quốc và Sri Lanka, những nước có giá thuốc lá cao tỷ lệ thuốc lá nhập lậu rất thấp, chỉ dưới 3%. Ngược lại, các nước có giá thuốc lá rẻ như Ethiopia hay Pakistan lại có tỷ lệ buôn lậu vượt quá 30%.

Ở Việt Nam, trong giai đoạn 2010 - 2017, mặc dù thuế tiêu thụ đặc biệt tăng vào năm 2016, tỷ lệ thuốc lá lậu đã giảm từ 20% xuống còn 13,6%. Đáng chú ý, phần lớn thuốc lá lậu là các nhãn hiệu Jet và Hero có giá cao hơn thuốc lá nội địa từ 30 - 60%, cho thấy việc tiêu dùng thuốc lá lậu không hoàn toàn xuất phát từ yếu tố giá, mà còn phụ thuộc vào thị hiếu người tiêu dùng.

Theo các chuyên gia, hiệu quả kiểm soát buôn lậu phụ thuộc vào nhiều yếu tố như chính sách phòng, chống buôn lậu, khả năng kiểm soát biên giới, năng lực của lực lượng quản lý thị trường, và tính minh bạch trong xử lý vi phạm.

Do đó, việc trì hoãn tăng thuế không phải là giải pháp để ngăn chặn buôn lậu. Ngược lại, tăng thuế và kiểm soát buôn lậu cần được triển khai đồng thời, hỗ trợ lẫn nhau. Nhiều quốc gia đã áp dụng các biện pháp như tem thuế kỹ thuật số, kiểm tra thị trường thường xuyên, xử phạt nghiêm minh để vừa tăng thu ngân sách, vừa giảm tiêu dùng thuốc lá và kiểm soát thị trường chợ đen hiệu quả.

Đại biểu Nguyễn Thị Việt Nga (Đoàn Hải Dương) bày tỏ ủng hộ việc tăng thuế thuốc lá. Ảnh minh hoạ

Tại kỳ họp thứ 9 của Quốc hội, đại biểu Nguyễn Thị Việt Nga (Đoàn Hải Dương) bày tỏ ủng hộ việc tăng thuế thuốc lá, đồng thời đề nghị đẩy mạnh kiểm soát buôn lậu, đặc biệt tại các khu vực biên giới phía Nam nơi thuốc lá lậu thường xuyên tràn vào thị trường nội địa, gây thất thu thuế và khó kiểm soát chất lượng sản phẩm.

>>Ông trùm sữa châu Á làm kem 2.000 đồng: Kinh doanh không phải để người giàu tiêu nhiều hơn, mà để người nghèo sống tử tế hơn

Bà cũng đề xuất dành một phần ổn định từ Quỹ Phòng, chống tác hại của thuốc lá cho các hoạt động truyền thông, thay đổi hành vi, hỗ trợ cai nghiện và tăng cường dịch vụ y tế cộng đồng. Đồng thời, cần siết chặt thực thi các quy định cấm quảng cáo, khuyến mãi và tài trợ thuốc lá dưới mọi hình thức.

Đại biểu Nguyễn Hoàng Uyên (Đoàn Long An) cho rằng, để chính sách thuế phát huy hiệu quả, cần thiết lập cơ chế kiểm soát thị trường đồng bộ liên ngành, đồng thời xử lý nghiêm các hành vi buôn lậu, gian lận thương mại và thất thu thuế đặc biệt tại các khu vực biên giới.

Một số lo ngại khác cho rằng, khi tiêu thụ thuốc lá giảm, ngành công nghiệp thuốc lá sẽ bị thu hẹp và gây mất việc làm. Tuy nhiên, theo chuyên gia kinh tế Đào Thế Sơn (Vital Strategies), điều này không phản ánh đúng quy luật vận hành của nền kinh tế.

Ông chỉ ra rằng ngành công nghiệp thuốc lá chỉ chiếm khoảng 0,4% lực lượng lao động Việt Nam, và phần lớn các nhà máy đã hiện đại hóa, sử dụng ít nhân công. Khi người dân giảm tiêu dùng thuốc lá, chi tiêu sẽ chuyển sang các lĩnh vực như thực phẩm, giáo dục, y tế những ngành tạo ra nhiều việc làm hơn.

Đối với người trồng thuốc lá, chính sách chuyển đổi sinh kế có thể giúp họ chuyển sang cây trồng khác hiệu quả hơn. Hơn nữa, do phần lớn nguyên liệu thuốc lá ở Việt Nam là nhập khẩu nên tác động đến nông dân là không đáng kể.

Chuyên gia Sarah Bales (Hội Kinh tế Y tế Việt Nam) cũng nhận định, nguy cơ mất việc không nằm ở việc tiêu dùng giảm mà do các nhà máy cơ giới hóa. Ảnh minh hoạ

Chuyên gia Sarah Bales (Hội Kinh tế Y tế Việt Nam) cũng nhận định, nguy cơ mất việc không nằm ở việc tiêu dùng giảm mà do các nhà máy cơ giới hóa. Từ năm 2010 đến 2022, dù sản lượng thuốc lá không giảm, đã có 4.200 người mất việc cho thấy lý do chính là tinh giản lao động chứ không phải do nhu cầu sụt giảm.

Bà nhấn mạnh, việc tăng thuế thuốc lá khó có thể là nguyên nhân khiến ngành sản xuất mất việc hàng loạt như một số ý kiến lo ngại.

Thực tế, tăng thuế thuốc lá thậm chí còn tạo ra cơ hội việc làm mới cho nền kinh tế. Báo cáo của Ngân hàng Thế giới (2017) chỉ ra rằng, khi người dân ngừng chi tiêu cho thuốc lá, họ sẽ chi tiêu vào các sản phẩm và dịch vụ khác, góp phần tạo thêm việc làm ở những lĩnh vực này.

Tại Việt Nam, một nghiên cứu gần đây cho thấy, nếu tăng thuế thuốc lá thêm 60% so với hiện tại, tổng sản lượng các ngành ngoài thuốc lá sẽ tăng 0,18%, và số việc làm sẽ tăng thêm 0,24% tương đương hơn 120.000 việc làm mới.

>>Chiếc túi 'cũ nát' giá khởi điểm đã hơn 13 tỷ sẽ phá kỷ lục đấu giá làng thời trang xa xỉ?