Thành trì hạt nhân ‘bất khả xâm phạm’ của Iran: 5 đường hầm sâu gần 100m dưới lòng đất, thách thức cả bom xuyên phá mạnh nhất của Mỹ

Nằm sâu trong lòng dãy núi gần thành phố thánh Qom, cơ sở làm giàu nhiên liệu hạt nhân Fordow của Iran hiện chỉ lộ ra năm đường hầm, một cấu trúc hỗ trợ lớn và một vùng an ninh rộng lớn – theo hình ảnh vệ tinh mới nhất. Nhưng ẩn sau bề mặt khiêm tốn ấy là một trong những cơ sở bí ẩn và khó tiếp cận nhất trong chương trình hạt nhân gây tranh cãi của Tehran.

Với các hội trường chính nằm ở độ sâu 80–90m dưới lòng đất, Fordow được cho là bất khả xâm phạm trước mọi loại bom xuyên phá mà Israel hiện sở hữu.

Các chuyên gia cho rằng chính nơi này có thể là địa điểm Iran đẩy nhanh việc chuyển hóa uranium làm giàu thành vũ khí hạt nhân, đặc biệt trong bối cảnh lãnh đạo Iran đang bị áp lực bởi loạt đòn tấn công từ phía Israel.

Dù được thiết kế để tránh các đợt không kích, Fordow vẫn là mục tiêu hàng đầu của Israel – dù cho đến nay, theo Cơ quan Năng lượng Nguyên tử Quốc tế (IAEA), mọi nỗ lực phá hoại của Israel đều chưa đem lại kết quả rõ ràng.

Trung tâm nghi vấn suốt 20 năm

Fordow lần đầu tiên được công khai vào năm 2009, nhưng hình ảnh vệ tinh cho thấy công trình này có thể đã bắt đầu từ năm 2002 hoặc sớm hơn. Theo dữ liệu bị tình báo Israel thu giữ, đây là một phần của “chương trình vũ khí hạt nhân tăng tốc” trong đầu những năm 2000 của Iran, với mục tiêu sản xuất uranium cấp độ vũ khí và đủ nguyên liệu để chế tạo một đến hai quả bom hạt nhân mỗi năm.

Thời điểm đó, Tổng thống Mỹ Barack Obama cùng lãnh đạo Pháp và Anh đồng loạt lên tiếng, khẳng định cấu trúc và quy mô của Fordow “không phù hợp với một chương trình hạt nhân dân sự”. Iran lập tức phản bác, nhưng ngay cả các đồng minh như Nga và Trung Quốc cũng bày tỏ lo ngại.

Năm 2009, Iran thông báo với IAEA rằng họ xây dựng Fordow để đề phòng trường hợp cơ sở Natanz bị tấn công quân sự, đồng thời khẳng định nơi này có thể chứa tới 3.000 máy ly tâm.

Từ “thỏa thuận hạt nhân” đến hành trình đảo ngược

Fordow từng nằm dưới sự kiểm soát chặt chẽ của Cơ quan Năng lượng Nguyên tử Quốc tế (IAEA) trong khuôn khổ thỏa thuận hạt nhân lịch sử JCPOA ký năm 2015. Theo thỏa thuận này, Iran buộc phải tháo dỡ 2/3 số máy ly tâm tại Fordow và ngừng mọi hoạt động làm giàu uranium tại đây.

Tuy nhiên, sau khi Tổng thống Donald Trump rút Mỹ khỏi thỏa thuận năm 2018, Tehran bắt đầu từng bước phục hồi và mở rộng hoạt động tại Fordow. Đến nay, cơ sở này đã được lắp đặt khoảng 2.700 máy ly tâm và đang làm giàu uranium ở mức 60% – chỉ còn vài bước kỹ thuật là đạt đến ngưỡng vũ khí.

Theo báo cáo của IAEA công bố ngày 31/5/2024, việc Iran sản xuất uranium có độ làm giàu cao ở Fordow – một quốc gia không sở hữu vũ khí hạt nhân – là “mối quan ngại nghiêm trọng.” Viện Khoa học và An ninh Quốc tế (ISIS) ước tính Iran có thể chuyển lượng uranium 60% hiện có thành 233 kg uranium cấp độ vũ khí chỉ trong ba tuần – đủ để chế tạo chín đầu đạn hạt nhân.

“Pháo đài” không thể xuyên phá

Chính vì tầm quan trọng chiến lược của Fordow, Israel được cho là đã nhiều lần tìm cách phá hủy cơ sở này. Tuy nhiên, với độ sâu gần 100m và hệ thống phòng thủ kiên cố, Fordow được cho là bất khả xâm phạm trước hầu hết các loại bom thông thường. Ngay cả Mỹ – quốc gia duy nhất sở hữu bom xuyên phá GBU-57 nặng 13.600kg – cũng khó có thể phá hủy hoàn toàn cơ sở này.

Theo Viện Nghiên cứu RUSI (Anh), loại bom GBU-57 có thể xuyên sâu khoảng 60 mét – vẫn chưa đủ để chạm tới các hội trường chính của Fordow. Ngoài ra, loại bom này chỉ có thể được triển khai bằng máy bay ném bom tàng hình B-2, mà Israel không sở hữu.

Một số chuyên gia nhận định, nếu muốn phá hủy Fordow, Mỹ hoặc Israel sẽ cần tiến hành nhiều đợt không kích vào cùng một vị trí – điều gần như không khả thi nếu không có sự phối hợp phức tạp và rủi ro cao.

Đại sứ Israel tại Mỹ, Yechiel Leiter, thừa nhận trong một cuộc phỏng vấn gần đây rằng chỉ Mỹ mới có đủ năng lực quân sự để đánh sập Fordow từ trên không. Tuy nhiên, ông cũng nhấn mạnh rằng “vẫn còn những phương án khác”.

Theo chuyên gia David Albright từ Viện ISIS, vẫn có cách khiến Fordow tê liệt mà không cần phá hủy hoàn toàn. “Israel có thể phá hủy lối vào đường hầm, hệ thống thông gió hoặc nguồn cấp điện. Nếu làm được điều đó, Fordow sẽ mất nhiều tháng để phục hồi”, ông nói.

Tuy nhiên, Fordow không phải là mối đe dọa duy nhất. “Câu hỏi lớn hơn là: Iran đã sản xuất bao nhiêu máy ly tâm chưa được lắp đặt tại Fordow hay Natanz? Và chúng đang được cất giấu ở đâu?” Albright cảnh báo.

Mặc dù là tâm điểm trong chương trình hạt nhân của Iran, Fordow vẫn chỉ là một phần trong bức tranh lớn hơn. Các chuyên gia cảnh báo rằng ngay cả khi cơ sở này bị phá hủy, mối đe dọa từ chương trình hạt nhân của Iran vẫn chưa biến mất.

Việc Fordow tiếp tục mở rộng năng lực làm giàu uranium, trong khi khả năng quân sự tấn công nó gần như bằng không, đang đẩy cuộc đối đầu giữa Iran và Israel – cũng như căng thẳng với phương Tây – đến ngưỡng nguy hiểm mới. Trong bối cảnh đó, lựa chọn ngoại giao có thể là phương án duy nhất còn lại để ngăn chặn một cuộc khủng hoảng hạt nhân ở Trung Đông.

Theo CNN

>> Đồng USD lao dốc không tưởng, Trung Quốc công khai tham vọng thay đổi hệ thống tiền tệ toàn cầu