Tiến sĩ, thần đồng Toán học kiệt xuất của thế kỷ XX qua đời
Ông là nguồn cảm hứng cho nhiều thế hệ học trò và được xem là một trong những nhà Toán học ứng dụng vĩ đại nhất thế kỷ XX.
Theo Ground News, Peter David Lax – nhà Toán học người Mỹ gốc Hungary đã từ trần vào ngày 16/5/2025 tại Manhattan, New York, hưởng thọ 99 tuổi. Con trai ông, bác sĩ James D. Lax, xác nhận thông tin này và cho biết nguyên nhân là do bệnh amyloidosis tim.
Peter David Lax được tôn vinh là một trong những nhà Toán học kiệt xuất nhất của thế kỷ XX, với những đóng góp sâu rộng trong cả Toán học thuần túy lẫn toán học ứng dụng.
Ông sinh ngày 1/5/1926 tại Budapest, Hungary trong một gia đình Do Thái. Tháng 12/1941, gia đình Lax rời quê hương để trốn tránh chế độ phát xít và định cư tại New York trong vai trò những người tị nạn. Khi đó, Peter – một thần đồng Toán học mới 15 tuổi – đã được các nhà Toán học Hungary tại Mỹ bảo trợ, giúp ông kết nối với nhà Toán học gốc Đức Richard Courant.
Tại Mỹ, Lax theo học Trường Trung học Stuyvesant, sau đó là Đại học New York (NYU), nơi ông nhận bằng cử nhân năm 1947 và bằng Tiến sĩ năm 1949.
Tên tuổi Lax gắn liền với các công trình về phương trình vi phân riêng phần, đặc biệt là các phương trình hyperbolic và lý thuyết sóng xung kích. Ông phát triển nhiều phương pháp số quan trọng như sơ đồ Lax-Friedrichs, Lax-Wendroff, cùng các định lý nổi tiếng như định lý Lax-Milgram và định lý tương đương Lax.
Sau khi hoàn tất chương trình Tiến sĩ, Lax gia nhập Viện Courant về Khoa học Toán học thuộc NYU và giữ chức Giám đốc viện từ năm 1972 đến 1980. Trước đó, ông từng tham gia Dự án Manhattan trong Thế chiến II.
Trong sự nghiệp kéo dài hàng chục năm, Peter Lax nhận được hàng loạt giải thưởng danh giá. Năm 2005, ông trở thành nhà Toán học ứng dụng đầu tiên giành giải Abel – được coi là “giải Nobel của ngành Toán học” vì Nobel không có hạng mục này.
Tại lễ trao giải ở Oslo, Na Uy, hội đồng đã vinh danh những đóng góp đột phá của ông trong lĩnh vực phương trình vi phân riêng phần – nhánh Toán học mô tả chuyển động và dòng chảy. Báo chí khi đó ca ngợi ông là “nhà toán học linh hoạt nhất trong thế hệ của ông”.
Sự quan tâm của Tiến sĩ Lax đối với lĩnh vực điện toán bắt nguồn từ thời kỳ ông tham gia Dự án Manhattan ở Los Alamos, New Mexico, trong giai đoạn 1945-1946. Tại đây, ông thực hiện những phép tính phức tạp phục vụ việc phát triển bom nguyên tử.
Các nghiên cứu của ông tại Viện Courant không chỉ góp phần định hình lĩnh vực điện toán hiện đại, mà còn mở đường cho những ứng dụng mang tính cách mạng của máy tính trong việc phân tích các hệ thống phức tạp.
Bên cạnh đó, ông còn có vai trò quan trọng trong việc xây dựng chính sách khoa học của Hoa Kỳ, kết nối nguồn lực tính toán dân sự và quân sự, thúc đẩy sự ra đời của các trung tâm siêu máy tính quốc gia – nền tảng cho kỷ nguyên dữ liệu lớn ngày nay.
Năm 1989, Tiến sĩ Lax từng so sánh tầm ảnh hưởng của máy tính với Toán học “tương tự như vai trò của kính thiên văn trong thiên văn học và kính hiển vi trong sinh học”.
Peter Lax không chỉ được kính trọng bởi tài năng Toán học mà còn được mến mộ với tư cách một người thầy tận tụy. Ông là nguồn cảm hứng cho nhiều thế hệ học trò và được xem là một trong những nhà Toán học ứng dụng vĩ đại nhất thế kỷ XX. Sự ra đi của ông là một mất mát to lớn đối với cộng đồng Toán học toàn cầu.
