TS. Phan Đức Hiếu: Cải cách thể chế phải trở thành văn hóa, không có điểm dừng
TS Hiếu cho rằng, cải cách thể chế không thể chỉ dừng lại ở những chiến dịch ngắn hạn mà phải trở thành một “văn hoá” thường trực, liên tục, nếu không tính đột phá sẽ rất khó đạt được.
Cải cách là câu chuyện của cả đời
Tại Tọa đàm “Tháo gỡ điểm nghẽn pháp lý tạo không gian phát triển cho doanh nghiệp” ngày 25/9, theo TS. Phan Đức Hiếu – Ủy viên Ủy ban Kinh tế của Quốc hội, điểm cốt lõi của cải cách thể chế không nằm ở chủ trương hay văn bản, mà chính là thực thi. Ông khẳng định:
“Việc thực thi Nghị quyết 66, Nghị quyết 68 không phải là việc có thể hoàn thành trong vòng một, hai năm mà đó là câu chuyện của cả đời, có nghĩa là cải cách thể chế là một công việc phải được tiến hành thường xuyên, liên tục, không có điểm bắt đầu và cũng không có điểm kết thúc.”
Từ đó, ông đặt câu hỏi: “Đâu là cơ chế bền vững, động lực nào để cải cách thể chế có thể diễn ra thường xuyên, liên tục?”
TS. Hiếu cho rằng, Việt Nam đã trải qua ba giai đoạn cải cách quan trọng. Cụ thể, năm 1999: Luật Doanh nghiệp tạo cú hích lớn cho kinh tế tư nhân; 2000 – 2005: Cắt bỏ hơn 150 loại giấy phép kinh doanh; Từ 2014 đến nay: Loạt Nghị quyết về cải thiện môi trường kinh doanh, gần nhất là Nghị quyết 66 và 68.
Tuy nhiên, ông chỉ rõ: “Việt Nam đã có đủ 3 trong 4 hình thái cải cách, nhưng vẫn chưa đạt được hình thái quan trọng nhất để cải cách trở thành văn hóa.”
Phân tích thực tế, TS. Hiếu cảnh báo rằng một quy định pháp luật nếu được thiết kế không tốt có thể tạo ra những hệ quả bất lợi cho sản xuất, kinh doanh như tăng chi phí, gia tăng rủi ro, hạn chế sáng tạo, méo mó cạnh tranh và gây bất lợi cho doanh nghiệp nhỏ và vừa.
Đặc biệt, ông nhấn mạnh đến “chi phí tuân thủ pháp luật”, một gánh nặng mà hầu như doanh nghiệp nào cũng gặp đang âm thầm bào mòn năng lực cạnh tranh của doanh nghiệp và của cả nền kinh tế.
Theo ông Hiếu, cải cách hiện nay chủ yếu dựa vào các bộ, ngành tự rà soát và đề xuất. Nhưng kinh nghiệm quốc tế cho thấy, nếu chỉ trông chờ vào nỗ lực đơn lẻ thì cải cách sẽ không đủ mạnh.
“Việt Nam hiện đang thiếu một cơ quan độc lập có chức năng giám sát và thúc đẩy cải cách thể chế. Ở Hàn Quốc, Canada, Mỹ, Anh đều có cơ quan được trao thẩm quyền quan trọng, bổ sung một tầng kiểm soát chất lượng thể chế trước khi một dự thảo luật được ban hành”, ông nói.
Theo ông, một cơ quan độc lập như vậy sẽ bảo đảm tính chuyên môn, tính phi lợi ích và tính bao trùm, thậm chí có quyền xác định lĩnh vực ưu tiên cải cách để kiến nghị với Chính phủ.
Không thể tiếp tục làm theo cách cũ
Ông Hiếu chỉ ra hai thách thức lớn: Nhận diện đầy đủ các rào cản để kịp thời bãi bỏ và duy trì được động lực cải cách ít nhất trong vòng 10 năm.
Để giải quyết, ông đề xuất xây dựng bộ tiêu chí chính thức để rà soát và bãi bỏ quy định pháp luật, giao Bộ Tư pháp làm đầu mối; Công bố công khai danh mục rào cản pháp lý hiện đã lên tới hàng nghìn và tổ chức tham vấn rộng rãi với doanh nghiệp, hiệp hội, luật gia.
Thực hiện bãi bỏ đồng loạt ít nhất 30% rào cản pháp lý hiện hành trước cuối năm 2025, đúng tinh thần Nghị quyết 68; Hội Luật gia Việt Nam cần chủ động rà soát, phản biện độc lập và đề xuất danh mục điều kiện kinh doanh bất hợp lý để Chính phủ xử lý.
“Nếu chỉ làm theo cách cũ, dù Quốc hội có thông qua 45 dự án luật, thì câu hỏi đặt ra là đã đủ hay chưa? Và trong số đó, việc đáp ứng điều kiện của Nghị quyết 66, 68 sẽ như thế nào?”, TS. Hiếu thẳng thắn.
Ông nhấn mạnh, cải cách phải mạnh mẽ hơn, quyết liệt hơn và thực chất hơn, chứ không thể chỉ dừng ở việc “làm đúng chỉ đạo”. Đồng thời, việc tham vấn cộng đồng doanh nghiệp phải trở nên thực chất, minh bạch, với trách nhiệm giải trình đầy đủ.
“Chúng ta cần một cách làm mới, đó là công bố công khai danh mục rào cản, tham vấn thực chất, bãi bỏ đồng loạt các quy định bất hợp lý, đồng thời duy trì một cơ quan độc lập giám sát cải cách. Chỉ khi đó, cải cách thể chế mới thực sự trở thành một dòng chảy lâu dài, thường trực.”,TS. Phan Đức Hiếu nhận định.
