6 siêu cường bắt tay, dự án năng lượng nhiệt hạch lớn nhất lịch sử nhân loại bước vào giai đoạn ‘sinh tử’

Tháng 8/2025, ITER, siêu dự án quốc tế nhằm tái tạo năng lượng của Mặt Trời trên Trái đất, đã khởi động quá trình lắp ráp cuối cùng cho lõi lò phản ứng. Tập đoàn hạt nhân Mỹ Westinghouse Electric Company giành hợp đồng trị giá 168 triệu euro để dẫn dắt hạng mục này.

Các kỹ sư sẽ phải hàn nối 9 khối thép khổng lồ, mỗi khối nặng gần 400 tấn, để tạo thành buồng phản ứng dạng “tokamak”, một khoang hình bánh donut có nhiệm vụ chứa plasma hydro được làm nóng tới 150 triệu độ C, nóng hơn cả lõi Mặt trời.

Một lãnh đạo ITER từng ví von: “Lắp ráp lò phản ứng này giống như giải một trò chơi xếp hình 3D ở quy mô công nghiệp”.

Westinghouse mang tới hơn một thập kỷ kinh nghiệm, phối hợp cùng các đối tác Italy trong liên danh AMW. Độ chính xác là yếu tố sống còn: chỉ cần sai lệch nhỏ cũng có thể làm chệch hướng dự án kéo dài nhiều thập kỷ, tiêu tốn hàng chục tỷ USD.

Dự án khoa học toàn cầu chưa từng có

ITER không chỉ là một lò phản ứng, mà còn là biểu tượng hợp tác quốc tế với sự tham gia của 35 quốc gia, đại diện cho hơn nửa dân số và phần lớn nền kinh tế toàn cầu. Nhật Bản cung cấp nam châm, Nga chế tạo cuộn dây, Mỹ đảm nhận hệ thống làm mát, Trung Quốc lo nguồn điện, trong khi châu Âu đảm trách xây dựng công trình và gần một nửa linh kiện.

Quy mô dự án vượt xa cả những công trình khoa học lớn như Máy gia tốc hạt lớn (LHC). Các thành phần được chế tạo trên bốn châu lục rồi vận chuyển tới Pháp để lắp ráp – minh chứng cho thấy hợp tác quốc tế có thể vượt qua cả thách thức năng lượng.

Giấc mơ năng lượng “vô tận”

Mục tiêu cuối cùng của ITER là sản xuất 500 MW điện năng chỉ với 50 MW đầu vào, tức hiệu suất gấp 10 lần, đủ chứng minh năng lượng nhiệt hạch có thể trở thành nguồn điện khả thi.

Tuy vậy, hành trình không hề bằng phẳng. Khởi công từ năm 2010, dự án từng đặt mục tiêu tạo plasma đầu tiên vào 2018, nhưng liên tục trì hoãn. Hiện, mốc thử nghiệm hợp hạch đầy đủ được lùi tới 2035.

Giới khoa học thường nói đùa: “Nhiệt hạch luôn cách chúng ta 30 năm”. Nhưng tiến độ của ITER cho thấy sự kiên nhẫn đang dần được đền đáp.

Tương lai sau ITER

ITER sẽ không trực tiếp phát điện cho các hộ gia đình. Nó là bàn đạp thử nghiệm, để chuẩn bị cho thế hệ lò phản ứng tiếp theo – DEMO – nơi mục tiêu là đưa điện hạt nhân nhiệt hạch lên lưới quốc gia.

Ưu thế của hợp hạch là rõ ràng: không tạo rác thải phóng xạ lâu dài, không nguy cơ “tan chảy lõi lò” như hạt nhân phân hạch, và nhiên liệu – các đồng vị hydro – có mặt dồi dào trong nước biển, đủ cung cấp cho nhân loại trong hàng triệu năm.

Song song với ITER, nhiều công ty và viện nghiên cứu trên thế giới đang thử nghiệm thiết kế khác, từ stellarator đến lò phản ứng laser. ITER là “con tàu cờ” nhưng không đơn độc trong hành trình.

Mỗi khi một mảnh ghép được hàn, một cuộn dây được lắp, ITER lại tiến thêm một bước tới giấc mơ. Đây không chỉ là công trình kỹ thuật, mà còn là biểu tượng hy vọng: rằng loài người có thể hợp tác để giải quyết thách thức sống còn, tìm nguồn năng lượng sạch, an toàn và gần như vô hạn.

Theo Cee4life