6 tháng điều tra nhà máy iPhone tại Trung Quốc, phát hiện hơn 100.000 công nhân thời vụ phải liên tục tăng ca, bị giữ lương, không có bảo hiểm xã hội...

Đội ngũ công nhân lắp ráp iPhone đời mới tại Trung Quốc đang phải chịu môi trường làm việc bấp bênh, tăng ca triền miên, lương trả chậm...theo kết quả điều tra của một tổ chức bảo vệ quyền lao động hàng đầu, Financial Times đưa tin.

Cụ thể, China Labor Watch (CLW) phát hiện hơn một nửa trong số khoảng 200.000 công nhân được tuyển trong mùa cao điểm tại nhà máy iPhone lớn nhất thế giới – do Foxconn điều hành ở Trịnh Châu – là lao động thời vụ, hay lao động phái cử (làm qua công ty trung gian, không ký hợp đồng trực tiếp với nhà máy). Con số này vượt xa mức 10% mà luật Trung Quốc cho phép.

Tổ chức có trụ sở tại Mỹ, vốn chuyên tiến hành các cuộc điều tra bí mật về các nhà máy ở Trung Quốc, cũng cho biết những công nhân này phải chịu hình thức trả lương theo từng đợt, trong đó một phần tiền công bị giữ lại để ngăn họ bỏ việc giữa mùa sản xuất cao điểm.

Những công nhân thuộc diện lao động phái cử sẽ không được hưởng các chế độ phúc lợi như nhân viên chính thức, chẳng hạn nghỉ ốm có lương, nghỉ phép có lương và các khoản bảo hiểm xã hội bao gồm bảo hiểm y tế và đóng góp hưu trí.

Báo cáo này được công bố dù trước đó có nhiều phát hiện chỉ ra rằng các nhà máy của Foxconn - công ty gia công iPhone lớn nhất của Apple - có điều kiện làm việc khắc nghiệt.

Foxconn từng thừa nhận năm 2019 rằng tỷ lệ công nhân thời vụ quá cao, vi phạm quy định của chính họ. Ông Li Qiang - người sáng lập CLW và tác giả bản báo cáo công bố mới đây cho biết: “Dù Apple nhiều lần hứa sẽ cải thiện điều kiện làm việc trong suốt 10 năm qua, cuộc điều tra của chúng tôi cho thấy các vấn đề cốt lõi về lao động vẫn chưa được giải quyết. Chuỗi cung ứng của Apple vẫn phụ thuộc vào một lực lượng lao động khổng lồ nhưng dễ dàng bị thay thế”.

Foxconn cho biết họ là “nhà tuyển dụng bình đẳng”, không chấp nhận bất kỳ hình thức phân biệt đối xử nào. Công ty nói thêm, trong hai năm qua họ đã “chủ động thực hiện các cuộc kiểm toán độc lập của bên thứ ba” để chứng minh rằng mình “tuân thủ và minh bạch cao trong trách nhiệm xã hội và môi trường”.

Apple cho biết sau khi nhận được thông tin từ CLW, các đội ngũ của hãng “đã có mặt tại chỗ và bắt đầu điều tra ngay lập tức”. Apple cũng khẳng định “luôn cam kết tuân thủ những tiêu chuẩn cao nhất về lao động, nhân quyền, môi trường và đạo đức kinh doanh”.

CLW đã thực hiện cuộc điều tra kéo dài sáu tháng trong năm nay tại cơ sở Trịnh Châu, "cài cắm" công nhân bí mật vào nhà máy và tiến hành hơn 100 cuộc phỏng vấn.

Sau đó, Financial Times (FT) cũng tới Trịnh Châu, phỏng vấn hàng chục công nhân bên ngoài cổng nhà máy và nhiều nhân viên của các công ty môi giới lao động hợp tác với Foxconn. Nhiều người xác nhận một phần, nhưng không phải tất cả các cáo buộc trong báo cáo của CLW.

Nhiều công nhân được FT phỏng vấn cho biết điều kiện ở Foxconn vẫn tốt hơn nhiều nhà máy địa phương khác, với lý do có điều hòa không khí, nước nóng, khu vui chơi và trợ cấp căng tin.

Trong bối cảnh kinh tế Trung Quốc suy giảm và tỷ lệ thất nghiệp trong giới trẻ gia tăng, lựa chọn việc làm cho người lao động ngày càng ít. Một phụ nữ 23 tuổi được đào tạo làm giáo viên tiếng Trung cho biết cô đã làm việc tại Foxconn hai tháng: “Nếu tôi không tìm được công việc khác, có thể tôi sẽ quay lại đây”.

Trịnh Châu đã trở thành mắt xích trọng yếu trong chuỗi cung ứng của Apple, tập hợp mạng lưới nhà cung cấp linh kiện và hàng chục công ty môi giới cung cấp hàng nghìn lao động thời vụ. Nhưng nhà máy này cũng nhiều lần bị chú ý vì các vấn đề như bất ổn trong thời gian phong tỏa Covid-19, những khiếu nại kéo dài về lương bổng và điều kiện làm việc.

Cho tới đầu tháng này, công nhân vẫn bắt buộc phải chụp X-quang trong quá trình kiểm tra sức khỏe – điều mà CLW cho rằng trên thực tế đã ngăn phụ nữ mang thai nộp đơn.

Foxconn dùng hợp đồng ngắn hạn để linh hoạt điều chỉnh nhân sự khi nhu cầu sản xuất thay đổi, nhất là trong những năm gần đây để kịp đáp ứng việc Apple chuyển đổi địa điểm sản xuất.

Apple cũng đang tìm cách giảm phụ thuộc vào Trung Quốc bằng cách chuyển một phần sản xuất sang Ấn Độ, nơi Foxconn cũng hoạt động và đã đặt mục tiêu đến năm tới sẽ lắp ráp toàn bộ iPhone xuất sang Mỹ tại Ấn Độ, nhằm ứng phó các mức thuế mà Tổng thống Mỹ Donald Trump áp lên hàng Trung Quốc.

“Cuộc chiến thương mại đã tạo ra sự bất định lớn về đơn hàng. Cho tới phút cuối, không rõ Apple sẽ phân bổ sản xuất sang Ấn Độ hay vẫn giữ tại các nhà máy Trung Quốc”, ông Li nói.

Bên cạnh đó, để thu hút lao động thời vụ trước mùa ra mắt iPhone 17 trong tháng này, Foxconn đưa ra khoản thưởng khi ký hợp đồng từ 4.800 đến 9.800 nhân dân tệ.

Công nhân thời vụ sẽ nhận mức lương cơ bản 2.100 nhân dân tệ mỗi tháng – tương đương mức lương tối thiểu của tỉnh Hà Nam nhưng nhờ các khoản thưởng, thu nhập của họ vẫn khá cạnh tranh so với mặt bằng ngành sản xuất. Các khoản thưởng này thường được chi trả sau 3-4 tháng nhằm giữ chân công nhân.

Nhiều người thích hợp đồng ngắn hạn vì lương tính theo giờ thường cao hơn. Tuy vậy, để kiếm được nhiều tiền hơn, họ phải làm thêm rất nhiều. Lương giờ có thể thấp nhất 12 nhân dân tệ, nhưng thường nằm trong khoảng 25-28 tệ tùy kinh nghiệm và thời điểm tuyển dụng. Theo CLW, nhiều công nhân làm việc tới 60 giờ mỗi tuần, thậm chí có người lên đến 75 giờ.

Một nữ công nhân đã làm việc hơn một tháng chia sẻ với FT rằng cô thường xuyên tăng ca 2,5 giờ mỗi ngày, làm 6-7 ngày mỗi tuần. “Một số quản lý có thái độ không tốt. Chúng tôi làm việc vất vả nhưng họ vẫn liên tục thúc ép chúng tôi”, cô nói.

Tham khảo FT