Bí mật của các ‘ông trùm’ ngành chip: Samsung đứng giữa ngã ba đường, Intel nổi loạn, Nvidia và TSMC ra sao?

Trong thế giới bán dẫn đầy rủi ro, nơi vận mệnh phụ thuộc vào những khoản đầu tư hàng nghìn tỷ won và lợi thế công nghệ chỉ tính bằng “lưỡi dao mỏng”, một câu hỏi ngày càng bao trùm các tập đoàn khổng lồ: Ai sẽ là người dẫn dắt họ?

Liệu đó sẽ là những ông chủ có tầm nhìn, từng đưa ra những “canh bạc” táo bạo làm thay đổi cả ngành công nghiệp hay là những nhà quản lý chuyên nghiệp, được kỳ vọng sẽ đưa ra các quyết định ổn định và mang tính lý trí?

Khi bối cảnh ngành bán dẫn toàn cầu rung lắc dưới sức ép kép của trí tuệ nhân tạo (AI) và địa chính trị, 5 tên tuổi lớn gồm Samsung Electronics, Intel, SK hynix, Micron và TSMC đang thử nghiệm những mô hình quản trị hoàn toàn khác biệt.

Có lẽ, họ sẽ không tồn tại một công thức chung. Tuy nhiên, một điều rõ ràng là trong ngành mà chỉ một quyết định có thể dịch chuyển hàng tỷ USD, thành phần của hội đồng quản trị hiện nay quan trọng không kém gì thiết kế của con chip.

Tập đoàn Samsung đứng giữa “ngã ba đường”

Ít công ty nào thể hiện rõ sự kịch tính của mô hình “chủ sở hữu lãnh đạo” như Samsung.

Bong Wook, tân Chánh thư ký cấp cao phụ trách các vấn đề dân sự của chính quyền Tổng thống Hàn Quốc Lee Jae-myung là người hiểu rõ điều này. Từng là công tố viên, ông Bong đã dành hai năm kể từ năm 2020 làm thành viên Ủy ban giám sát sự tuân thủ đầu tiên của Samsung, do cựu Chánh án Tòa án Tối cao Kim Ji-hyung làm Chủ tịch.

Ủy ban này đã khiến Chủ tịch điều hành Samsung Electronics, ông Lee Jae-yong, phải đưa ra 2 cam kết lịch sử: Không truyền quyền quản lý tập đoàn cho con cái và Samsung sẽ từ bỏ chính sách “không công đoàn” vốn ăn sâu bám rễ trước đó tại chaebol lớn nhất Hàn Quốc.

Nhìn lại trải nghiệm đó, ông Bong nhận xét rằng nhiều quyết định ở Samsung vượt ra ngoài phạm vi từng công ty thành viên và luật pháp cũng như điều lệ công ty thường đặt những quyết định như vậy rơi vào vùng xám.

Giáo sư Kim Woo-jin (Đại học Quốc gia Seoul, Hàn Quốc), chuyên gia quản trị doanh nghiệp cũng đồng tình trong báo cáo của Ủy ban kể trên. Ông lập luận rằng hệ thống phải cho phép các công ty vận hành mà không cần sự kiểm soát trực tiếp của chủ sở hữu, đồng thời cảnh báo lấy dẫn chứng từ Posco và KT rằng các công ty vô chủ dễ trở thành nạn nhân của sự can thiệp chính trị.

Thế nhưng, trong ngành bán dẫn, Samsung từ lâu đã phát triển nhờ chính sự táo bạo của những người chủ sở hữu. Tuyên bố năm 1983 tại Tokyo, Nhật Bản của nhà sáng lập tập đoàn Samsung Lee Byung-chul về việc bước vào ngành bán dẫn, hay “Tuyên ngôn Frankfurt” năm 1993 của cố Chủ tịch Lee Kun-hee - “hãy thay đổi tất cả, trừ vợ và con bạn” đều là những bước ngoặt. Với người ngoài, đó có thể là sự liều lĩnh, nhưng chúng đã định hình vị thế thống trị sau này của Samsung.

Tuy nhiên, mô hình chủ sở hữu dẫn dắt này đã trở nên mong manh trong 1 thập kỷ qua. Sau khi ông Lee Kun-hee lâm bệnh năm 2014 và bê bối tham nhũng khiến “Thái tử Samsung” Lee Jae-yong phải ngồi tù, cấu trúc chỉ huy kiểu gia tộc của chaebol lớn nhất Hàn Quốc bị nứt gãy.

Văn phòng Chiến lược Tương lai, vốn điều phối chiến lược toàn tập đoàn Samsung, bị giải thể năm 2017. Ba nhóm công tác nhỏ hơn ra đời để thay thế, nhưng chúng không thể giải quyết được những mâu thuẫn, sự chia rẽ và xung đột đang âm ỉ bên trong đế chế điện tử khổng lồ này.

“Trong thời kỳ khó khăn, điều quan trọng nhất là một nhà lãnh đạo mạnh mẽ”, cựu Chủ tịch Samsung Electronics Kwon Oh-hyun từng nói năm 2020. “Không dễ gì một nhà quản lý chuyên nghiệp lại dám đề xuất đầu tư vài nghìn tỷ won khi công ty đang thua lỗ”. Ngay cả ông Kwon, người được ca ngợi vì đưa ngành bán dẫn của Samsung lên đỉnh cao cũng thừa nhận giới hạn của các nhà quản lý chuyên nghiệp.

Bản thân đương kim Chủ tịch điều hành Samsung Lee Jae-yong từng hứa sẽ không có sự kế nghiệp đời thứ tư. Điều này khiến khả năng chuyển giao sang mô hình quản lý chuyên nghiệp trở nên hiện hữu về lâu dài, nhưng khi lợi nhuận bán dẫn của Samsung suy giảm, nghi ngờ lại dấy lên: Liệu các nhà quản lý chuyên nghiệp có thể đưa ra những quyết định táo bạo và kịp thời mà ngành này đòi hỏi?

Tháng 2 năm nay, sau khi được tuyên trắng án trong vụ sáp nhập và kế toán, Chủ tịch Lee Jae-yong đã khiển trách các lãnh đạo Samsung, nói rằng tập đoàn đã “đánh mất sự kiên cường vốn có” và kêu gọi họ đối diện khủng hoảng với tinh thần “tử chiến”. Một số người coi đây là tín hiệu về sự trở lại của lối lãnh đạo kiểu gia tộc.

Trong khi đó, Samsung đã bắt đầu điều chỉnh lại thành phần Hội đồng quản trị. Tháng 3, tập đoàn này bổ sung nhiều chuyên gia bán dẫn: Giáo sư Lee Hyuk-jae (ĐH Quốc gia Seoul) làm Giám đốc độc lập, cùng Giám đốc mảng Giải pháp Thiết bị Jun Young-hyun và Giám đốc Công nghệ Song Jai-hyuk làm Giám đốc nội bộ. Hiện nay, 3 trong số 9 thành viên Hội đồng quản trị Samsung và 2 trong số 3 Giám đốc nội bộ là các chuyên gia bán dẫn.

Đáng chú ý, lần đầu tiên sau 12 năm kể từ năm 2013, không có Giám đốc tài chính nào trong Hội đồng quản trị của Samsung, phá vỡ truyền thống kéo dài 1 thập kỷ. Giới quan sát cho rằng điều này phản ánh nỗ lực xóa bỏ hình ảnh Hội đồng quản trị của tập đoàn điện tử khổng lồ này bị chi phối bởi các quan chức hành chính và Giám đốc tài chính.

Cố vấn Cho Yong-doo của Samil PwC nhận định hệ thống do chủ sở hữu dẫn dắt, dù thường bị chỉ trích là “chaebol”, lại vượt trội trong việc duy trì tầm nhìn dài hạn. Ngược lại, các công ty Mỹ tiên phong quản lý chuyên nghiệp nay lại phàn nàn rằng giới quản lý bị ám ảnh bởi kết quả theo quý. Ông Cho đề xuất một mô hình “lai” kiểu Hàn Quốc: Các ông chủ sáng tạo, đội ngũ quản lý chuyên nghiệp trung thành và một Hội đồng quản trị độc lập mạnh mẽ.

Bước chuyển giao thế hệ của Nvidia

Tại CES 2025 - triển lãm công nghệ thường niên lớn nhất thế giới hồi tháng 1 năm nay ở Las Vegas, Nevada, Mỹ, Nvidia đã chiếm trọn sân khấu toàn cầu, tung ra loạt công nghệ và sản phẩm trí tuệ nhân tạo (AI) mới, thu hút sự chú ý. Nhưng giữa những công bố đình đám, một câu chuyện yên ắng hơn lại gây bất ngờ: sự xuất hiện lần đầu của các con của nhà sáng lập kiêm Tổng Giám đốc điều hành (CEO) Nvidia Jensen Huang với vai trò lãnh đạo các dự án AI trọng điểm.

Con gái ông, Madison Huang đã lên sân khấu giới thiệu Omniverse, một nền tảng robot công nghiệp được thiết kế để điều phối các hệ thống tự động phức tạp.

Madison vốn không xa lạ với việc xây dựng thương hiệu: Cô từng phát triển chiến lược marketing xa xỉ tại hãng đồ thời trang lừng danh thế giới Louis Vuitton trước khi gia nhập Nvidia, nơi cô hiện giữ chức Giám đốc cấp cao phụ trách Nền tảng AI Vật lý và Marketing Công nghệ.

Là cử nhân Thạc sĩ Quản trị Kinh doanh (MBA) của London Business School - một trong những trường đào tạo kinh doanh hàng đầu thế giới, Madison Huang đã trở thành một trong những gương mặt đi đầu trong việc đưa AI vào thế giới vật chất.

Trong khi đó, con trai của CEO Jensen Huang - Spencer Huang đã công bố bản thiết kế Isaac Gr00t, một bộ công cụ phát triển robot hình người, qua đó định vị Nvidia như trụ cột cho thế hệ robot mới. Spencer hiện là Quản lý Sản phẩm Robotics tại Nvidia. Anh từng hoàn thành chương trình MBA một năm tại ĐH New York và thú vị là từng điều hành một quán cocktail ở Đài Loan (Trung Quốc) trước khi chuyển sang lĩnh vực công nghệ.

Intel: Bộ máy quan liêu nổi loạn

Nếu Samsung tượng trưng cho sự táo bạo do chủ sở hữu dẫn dắt thì Intel lại là minh chứng cho mặt trái của sự thận trọng quá mức khi chuyên nghiệp hóa quản lý.

Lip-Bu Tan, người từ chức Giám đốc bộ phận đúc chip (foundry business) của Intel vào tháng 8 năm 2024 từng nói rằng tập đoàn công nghệ Mỹ này đã rơi vào một văn hóa quan liêu, sợ rủi ro và ông thất vọng trước chiến lược AI chậm chạp của công ty.

Bảy tháng sau, Tan trở lại - lần này trong vai trò CEO. Hội đồng quản trị đã sa thải Pat Gelsinger vào tháng 12 năm 2024 sau khi khoản lỗ khổng lồ trong lĩnh vực đúc chip đã đẩy Intel vào khủng hoảng.

Tại sự kiện Intel Vision 2025 hồi tháng 4, CEO Lip-Bu Tan tuyên bố sẽ đưa Intel trở lại thành công ty do kỹ thuật thúc đẩy.

Việc đầu tiên của ông là chỉnh đốn nhân sự: đề bạt lãnh đạo mảng chip mạng Sachin Katti thành Giám đốc Công nghệ (CTO) kiêm Giám đốc Trí tuệ nhân tạo (AI), đồng thời chiêu mộ các cựu binh bán dẫn từ Apple và Google để tăng cường sức mạnh kỹ thuật.

Việc thứ hai là cắt giảm quan liêu: loại bỏ tầng nấc trung gian, yêu cầu các đơn vị cốt lõi báo cáo trực tiếp tình hình cho mình và nhấn mạnh rằng quy mô nhóm sẽ không còn được xem là chỉ số thành tích.

Táo bạo hơn, ông chuyển hướng chiến lược: thay vì tập trung tăng sản lượng tiến trình chip 1,8 nm của Intel vào cuối năm, ông dồn nguồn lực đẩy nhanh tiến trình chip 1,4 nm tiên tiến hơn.

Cuộc “cách mạng” này chỉ có thể diễn ra vì Hội đồng quản trị cuối cùng đã được thay đổi. Suốt hai thập kỷ trước, Hội đồng quản trị của Intel nổi tiếng vì chọn sai CEO - từ Paul Otellini (người thiên về marketing), Bob Swan (người thiên về tài chính), đến chuyên gia sản xuất Brian Krzanich (người đã bị chỉ trích vì tập trung vào việc cắt giảm chi phí và kết quả ngắn hạn).

Một nguyên nhân chính là Hội đồng quản trị Intel bị chi phối bởi giới tài chính như cựu Chủ tịch Andy Bryant, trong khi thiếu chuyên gia kỹ thuật. Năm 2005, họ thậm chí bác bỏ thương vụ mua Nvidia vì cho là quá đắt.

Đến cuối năm 2024, 7 trong số 11 Giám đốc Intel không có kinh nghiệm bán dẫn. Điều này thay đổi khi Hội đồng quản trị bổ sung các “cựu chiến binh” ngành chip như Eric Meurice (cựu CEO ASML) và Steve Sanghi (cựu CEO Microchip), rồi bổ nhiệm Lip-Bu Tan làm CEO. Đồng thời, 3 Giám đốc ngoài ngành công nghệ (một CEO thiết bị y tế, một Hiệu trưởng trường Đại học và một nhà nhân chủng học) đã tuyên bố nghỉ hưu. Những người kế nhiệm họ dự kiến là các chuyên gia bán dẫn.

Liệu Tan có thể cứu Intel hay không vẫn chưa rõ. Nhưng cuộc “cách mạng trong phòng họp” đã bắt đầu định hình lại công ty.

Vốn là định mệnh: SK hynix và Micron

Với SK hynix, vấn đề không phải quản trị mà là tài chính. Tháng 3 tháng 2023, công ty này bổ nhiệm bà Han Ae-ra - giáo sư luật, cựu Thẩm phán làm nữ Chủ tịch Hội đồng quản trị đầu tiên. Bà là người nổi tiếng vì sự độc lập. Chủ tịch SK Group Chey Tae-won đã thúc đẩy khái niệm “Hội đồng 2.0”, định nghĩa vai trò của Hội đồng quản trị công ty là vạch định hướng dài hạn, đối chiếu quyết định của ban điều hành và giám sát việc thực thi.

Tuy nhiên, tiền bạc mới là vấn đề thực sự gây đau đầu. Trong giai đoạn thị trường bộ nhớ suy thoái năm 2022–2023, nhiều người nghi ngờ liệu SK hynix có thể thanh toán nốt chi phí trong thương vụ mua mảng NAND Solidigm từ Intel năm 2021. Tỷ lệ nợ của công ty này đã leo lên mức 87,5% cuối năm 2023.

Rồi cơn sốt bộ nhớ băng thông cao (HBM) ập tới. Đầu 2025, SK hynix đã giảm nợ vay từ 29 nghìn tỷ won xuống còn 23 nghìn tỷ won (khoảng 16,5 tỷ USD), tăng lượng tiền mặt từ 5,4 nghìn tỷ won lên 13,6 nghìn tỷ won, kéo tỷ lệ nợ xuống còn 52,2%. Họ cũng hoàn tất việc thanh toán cho thương vụ Solidigm. Quý I/2025, công ty SK hynix thậm chí vượt mặt “đại kình địch” đồng hương Samsung về thị phần DRAM lần đầu tiên.

Dẫu vậy, sức mạnh tài chính của Samsung vẫn áp đảo, với hơn 105 nghìn tỷ won tiền mặt và đầu tư ngắn hạn, cùng tỷ lệ nợ chỉ 27%. Vì ngành bán dẫn đòi hỏi vốn đầu tư liên tục, SK hynix vẫn phải giải bài toán khó: vừa theo kịp công nghệ, vừa phải đảm bảo thanh khoản.

Trong khi đó, Micron (hãng sản xuất bộ nhớ lớn thứ 3 thế giới) đang bám đuổi SK hynix ở HBM. Ở quý gần nhất, Micron đạt 9,33 tỷ USD doanh thu cùng 2,49 tỷ USD lợi nhuận hoạt động và dự báo tăng trưởng mạnh hơn trong quý tới. CEO Micron Sanjay Mehrotra cho biết doanh số HBM tăng 50% mỗi quý và kín đơn đến hết năm tài chính 2025. Tuy nhiên, Micron vẫn giữ mức chi tiêu vốn năm 2024 ở mức 14 tỷ USD và nhấn mạnh sự thận trọng.

Sự bảo thủ này bắt nguồn từ cơ cấu sở hữu: cổ đông lớn nhất của Micron là các nhà đầu tư tổ chức như Vanguard, BlackRock và Capital Research - vốn không thích các “canh bạc” rủi ro. Để bù lại, tháng 3 năm 2025, Micron bổ sung cựu Chủ tịch TSMC Mark Liu vào Hội đồng quản trị, định hướng cho mảng AI.

Thêm vào đó, yếu tố địa chính trị là thách thức lớn. Tháng 5 năm 2023, Trung Quốc cấm các nhà khai thác hạ tầng trọng yếu mua chip nhớ Micron vì lo ngại an ninh.

Với cổ đông, sự tương phản là rõ rệt. 5 năm qua, Intel trả cổ tức trung bình cao nhất (2,76%), tiếp theo là Samsung (2,58%), SK hynix (1,19%), Micron (0,33%) và Nvidia (0,07%). Nhưng Nvidia - dù cổ tức gần như bằng không lại tăng giá cổ phiếu hơn 3.000% trong 5 năm, vốn hóa vượt 4.000 tỷ USD vào tháng 7/2025.

Với các công ty tăng trưởng nhanh, nâng giá trị thị trường có thể là cách tốt hơn để thưởng cho cổ đông so với trả cổ tức - một thực tế mà cổ đông SK hynix đã nhấn mạnh hồi tháng 3 năm nay khi công ty chỉ tăng nhẹ cổ tức dù tuyên bố đang trong thời kỳ “phục hưng”.

TSMC: Kế thừa kiểu kỹ trị

Ở đầu bên kia của quang phổ là TSMC, nhà sản xuất chip theo hợp đồng số 1 thế giới, có lẽ họ cũng là công ty “cẩn trọng có hệ thống” nhất.

Tháng 2 năm 2024, TSMC bổ nhiệm các Phó Chủ tịch cấp cao Yuh-Jier Mii (phụ trách R&D) và Yung-Pei Chyn (phụ trách kinh doanh quốc tế) làm đồng Giám đốc điều hành. Ba tháng sau, CEO C.C. Wei trở thành Chủ tịch thứ ba của công ty này, kế nhiệm Mark Liu.

Đây là sự lặp lại có chủ ý của năm 2012, khi nhà sáng lập Morris Chang từng bổ nhiệm Wei, Liu và Shang-Yi Chiang làm đồng Giám đốc điều hành như một “cuộc thử nghiệm kế vị”. Nhiều người xem đợt tái cơ cấu năm 2024 của TSMC là bước chuẩn bị không chỉ cho Chủ tịch kế tiếp mà là cả “Chủ tịch kế tiếp của kế tiếp”.

Công thức của TSMC rất rõ ràng: nuôi dưỡng lãnh đạo từ bên trong hàng chục năm và trao quyền cho Hội đồng quản trị không ngần ngại thách thức ban điều hành. Dù tỷ lệ cổ phần của Chính phủ Đài Loan (Trung Quốc) đã giảm từ 48% khi thành lập xuống còn 6–7% hiện nay, Chính phủ Đài Loan (Trung Quốc) vẫn là cổ đông lớn nhất.

Tính đến giữa năm 2025, 7/10 thành viên Hội đồng quản trị TSMC là người ngoài, và chỉ 1 người là người Đài Loan – ông Lâm Xuyên (Lin Chuan). Số còn lại đều là nhân vật toàn cầu: Peter Bonfield (cựu Chủ tịch NXP), Michael Splinter (cựu CEO Applied Materials), Moshe Gavrielov (cựu CEO Xilinx), Rafael Reif (MIT), Ursula Burns (cựu CEO Xerox). Trong khi đó, 8/9 Giám đốc Samsung là người Hàn Quốc.

Morris Chang từng nói: Chỉ những ai có thành tựu ngang bằng hoặc vượt qua CEO TSMC mới có thể ngồi trong Hội đồng quản trị. Tiêu chuẩn này đã giữ cho công ty duy trì tính kỹ trị mạnh mẽ và sự ổn định đáng kinh ngạc.

Dù vậy, TSMC vẫn đối diện điều chưa biết. Trong nhiều thập kỷ, Morris Chang luôn là “chỗ dựa cuối cùng” — từng quay lại ghế CEO năm 2009 khi khủng hoảng tài chính toàn cầu nổ ra, sau khi nghỉ hưu năm 2005. Nhưng nay, ở tuổi 90, ông không thể tiếp tục vai trò “lính cứu hỏa” nữa. TSMC phải chứng minh hệ thống lãnh đạo của mình có thể tồn tại mà không cần nhà sáng lập này.

Theo Korea JoongAng Daily