Các nền kinh tế châu Á vẫn chống chịu tốt, bất chấp thuế quan Mỹ khiến thương mại toàn cầu đảo lộn

Trong bối cảnh kinh tế toàn cầu biến động mạnh, loạt báo cáo mới từ các tổ chức tài chính quốc tế như Ngân hàng Tái thiết và Phát triển châu Âu (EBRD), Morgan Stanley và Verisk Maplecroft đều cho thấy chính sách thương mại của Mỹ đang tạo ra những làn sóng tác động nhất định nhưng không quá sâu rộng, ngoài ra, mức độ ảnh hưởng cũng khác nhau giữa các khu vực và nhóm nền kinh tế.

EBRD trong báo cáo Triển vọng Kinh tế Khu vực gần đây cho biết sự bất ổn xoay quanh các chính sách thương mại đã buộc cơ quan này điều chỉnh dự báo tăng trưởng toàn cầu năm 2025 từ 3,5% xuống 3,2%.

Theo EBRD, chỉ riêng sự bất định của các quy định thương mại đã đủ gây áp lực lên thương mại, đầu tư và sản xuất. Việc thuế quan được áp dụng toàn cầu hay chỉ mang tính chọn lọc cũng sẽ quyết định mô hình thương mại trong những năm tới.

Đối với các khu vực mà EBRD đang hoạt động, ảnh hưởng trực tiếp từ thuế quan Mỹ được dự báo ở mức hạn chế do phần lớn các nước Đông Âu và Trung Á không xuất khẩu nhiều sang Mỹ.

Theo bà Beata Javorcik, kinh tế trưởng của EBRD, yếu tố đáng lo ngại hơn nằm ở tác động gián tiếp. Tăng trưởng chậm lại ở các nước phát triển tại châu Âu khiến nhu cầu suy yếu, kéo theo ảnh hưởng lan tỏa đến các đối tác thương mại.

Căng thẳng thương mại từ Mỹ, kết hợp với xung đột Nga-Ukraine, đang thúc đẩy sự tái cấu trúc dòng vốn FDI toàn cầu. Đầu tư giữa phương Tây, gồm châu Âu cũng như các nước áp lệnh trừng phạt Nga và phương Đông, bao gồm Nga và Trung Quốc, đã sụt giảm mạnh. Dòng vốn này chuyển hướng sang các "nền kinh tế kết nối", những quốc gia duy trì quan hệ với cả hai phía.

EBRD cho biết, các nước như UAE, Ai Cập, Ả Rập Xê Út, Uzbekistan hay Kazakhstan đang hưởng lợi khi thu hút FDI từ nhiều khu vực. Trung Á và khu vực Kavkaz được hưởng lợi nhiều nhất từ ​​sự thay đổi này. So với năm 2021, các quốc gia như Kazakhstan, Cộng hòa Kyrgyzstan, Georgia và Armenia đã ghi nhận ​​mức tăng trưởng xuất khẩu sang EU lên đến 90% trong năm 2024, nhờ vào hoạt động thương mại trung gian. Tuy nhiên, số liệu xuất khẩu từ năm 2024 vẫn thấp hơn 5% so với năm 2023.

Nếu EBRD cho thấy một bức tranh biến động mạnh ở châu Âu và Trung Á, thì nhiều quốc gia ở khu vực châu Á đang chứng minh sức chống chịu đáng ngạc nhiên.

Morgan Stanley trong báo cáo tháng 11 cho biết 7/10 nền kinh tế có thặng dư thương mại lớn nhất với Mỹ thuộc về châu Á, đồng thời khu vực này - ngoại trừ Trung Quốc - ngày càng phụ thuộc hơn vào thị trường Mỹ, khi Mỹ chiếm 16-24% tổng kim ngạch xuất khẩu của Thái Lan, Hàn Quốc, Nhật Bản và Đài Loan (Trung Quốc) năm ngoái.

Dù căng thẳng thương mại gia tăng, các thị trường châu Á vẫn chống chịu tốt hơn dự báo. Mặc dù chỉ số chứng khoán Đông Nam Á chỉ tăng 10% trong khi các thị trường mới nổi toàn cầu tăng hơn 30%, nhiều nền kinh tế châu Á vẫn duy trì được đà tăng trưởng ổn định.

Theo chuyên gia Nicholas Spiro của Lauressa Advisory, thị trường châu Á cho thấy sự bền bỉ sau 7 tháng kể từ khi Tổng thống Trump đưa ra gói thuế quan lớn.

HSBC cho biết thương mại và tăng trưởng của châu Á vẫn tương đối ổn định. Các yếu tố giúp khu vực này chống chịu bao gồm việc Mỹ liên tục giảm nhẹ các đe dọa thuế quan cực đoan và sự suy yếu của đồng USD, tạo điều kiện cho các ngân hàng trung ương châu Á nới lỏng chính sách mà không ảnh hưởng đến ổn định tài chính.

Đặc biệt, công nghệ, điển hình là làn sóng AI, đã vượt lên trên tác động của thuế quan. Xuất khẩu của Hàn Quốc tăng hơn 6% trong quý III, tiếp nối mức tăng 4,2% quý II. Nhu cầu mạnh mẽ đối với chất bán dẫn, linh kiện trung tâm dữ liệu và hạ tầng số đã tạo lực kéo lớn cho các nền kinh tế định hướng xuất khẩu như Thái Lan và Malaysia. Chỉ số bán dẫn châu Á - Thái Bình Dương của Bloomberg đã tăng 17% chỉ trong tháng này.

Song song với đó, sự cứng rắn của Washington vô tình làm nổi bật vai trò của Trung Quốc trong chuỗi cung ứng toàn cầu. Việc Bắc Kinh "vũ khí hóa" đất hiếm cho thấy ảnh hưởng sâu rộng của Trung Quốc đối với nền kinh tế Mỹ, trong khi đầu tư lớn của Trung Quốc vào Đông Nam Á khiến việc tách rời chuỗi cung ứng trở nên khó khăn hơn.

Nhiều nền kinh tế châu Á thậm chí tận dụng sức ép từ thuế quan để thúc đẩy cải cách nội bộ. Hàn Quốc mạnh tay cải cách quản trị doanh nghiệp, giúp chỉ số chứng khoán chính tăng 70% năm nay. Các chính phủ trong khu vực cũng trở nên linh hoạt hơn trong ứng phó, từ ngoại giao mềm dẻo đến giải quyết các yêu cầu mà Mỹ đưa ra.

Một nghiên cứu khác của Verisk Maplecroft bổ sung góc nhìn sâu hơn về khả năng chống chịu của các nền kinh tế mới nổi. Dựa trên phân tích 20 thị trường lớn, kết quả cho thấy nhiều quốc gia như Trung Quốc, Brazil và Ấn Độ hoàn toàn đủ sức trụ vững trước làn sóng thuế quan từ Mỹ.

Theo bà Reema Bhattacharya, trưởng bộ phận nghiên cứu châu Á kiêm đồng tác giả báo cáo trên, các nền sản xuất toàn cầu đang bị đánh giá thấp về năng lực chống chịu. Thậm chí ngay cả khi phải đối mặt với kịch bản thuế toàn diện nhất, họ vẫn có đủ nền tảng để đứng vững.

Nghiên cứu chỉ ra Mexico và Việt Nam là hai nền kinh tế chịu ảnh hưởng trực tiếp nhất do phụ thuộc vào thương mại với Mỹ, nhưng những điểm tựa như chính sách kinh tế tiến bộ, hạ tầng cải thiện và ổn định chính trị lại giúp họ duy trì sức chống chịu tốt. Brazil và Nam Phi trong khi đó đang tích cực mở rộng quan hệ thương mại với các đối tác khác để giảm thiểu rủi ro.

Bà Bhattacharya nhấn mạnh rằng các thị trường mới nổi đều hiểu việc cân bằng quan hệ với cả Mỹ và Trung Quốc là điều sống còn, đồng thời cần có “thị trường thứ ba” để giảm phụ thuộc. Dù Trung Quốc dễ bị tổn thương trước căng thẳng với Mỹ, vị thế của nước này trong sản xuất toàn cầu được cho là quá lớn để bị thay thế, nhờ vào sự đa dạng hóa xuất khẩu và nguồn nhân lực dồi dào.

Ngoài ra, trong bối cảnh biến động, Trung Quốc nỗ lực đẩy mạnh sử dụng đồng NDT trong giao dịch để giảm rủi ro địa chính trị. Các thỏa thuận thanh toán bằng nội tệ của Ngân hàng Nhân dân Trung Quốc (PBoC - ngân hàng trung ương) với Brazil, Argentina, Chile cùng dòng vốn đầu tư của doanh nghiệp Trung Quốc vào khai thác lithium và đồng tại Chile, Bolivia, Peru cho thấy nước này đang tìm cách củng cố sức chống chịu trên nhiều mặt.