Chấn động: Đưa robot xuống độ sâu hơn 4.000m, phát hiện hơn 3.000 thùng chất thải phóng xạ dưới đáy đại dương

Một phát hiện chấn động từ chiến dịch nghiên cứu quốc tế kéo dài suốt 4 tuần vừa hé lộ hơn 3.000 thùng chứa chất thải phóng xạ nằm rải rác dưới đáy sâu Bắc Đại Tây Dương – dấu tích còn lại của một giai đoạn xử lý chất thải hạt nhân đầy tranh cãi trong thế kỷ trước.

Chiến dịch khảo sát này là một phần của dự án liên ngành NODSSUM do Trung tâm Nghiên cứu Khoa học Quốc gia Pháp (CNRS) dẫn đầu, diễn ra từ ngày 16/6 - 10/7 tại vùng biển sâu ngoài khơi Iberia. Phát hiện này làm dấy lên hồi chuông cảnh báo về ảnh hưởng tiềm tàng của chất thải phóng xạ đối với hệ sinh thái biển sâu, vốn vẫn còn nhiều bí ẩn.

Từ thập niên 1950 đến đầu những năm 1990, nhiều quốc gia châu Âu như Bỉ, Pháp, Anh và Đức đã bí mật đổ khoảng 200.000 thùng chất thải hạt nhân xuống biển sâu giữa Bắc Đại Tây Dương.

Thời điểm đó, việc “chôn” rác phóng xạ dưới biển sâu được xem là giải pháp khả thi trong bối cảnh thiếu lựa chọn xử lý an toàn. Tuy nhiên, sau khi các nguy cơ môi trường ngày càng lộ rõ, hành vi này đã bị cấm hoàn toàn kể từ năm 1993 theo các công ước quốc tế.

Với mục tiêu lập bản đồ và phân tích ảnh hưởng của chất phóng xạ tới đại dương, các nhà khoa học đã sử dụng robot lặn tự hành UlyX thuộc Hạm đội Hải dương học Pháp để tiếp cận độ sâu hơn 4.000m và lập bản đồ khu vực nghi có chất thải.

Ngay trong lần lặn đầu tiên, robot đã tìm thấy khoảng 100 thùng – một con số vượt xa kỳ vọng, đặc biệt khi một chiến dịch vào thập niên 1980 chỉ tìm thấy 6 thùng.

Tổng cộng, nhóm nghiên cứu đã thu thập hơn 5.000 hình ảnh, trong đó họ xác định được 3.350 thùng chất thải phóng xạ, bao gồm 50 thùng được ghi hình cận cảnh. Một số thùng thậm chí phát nổ ngay khi được thả xuống biển, gây rò rỉ phóng xạ – bằng chứng là quanh khu vực rò rỉ hoàn toàn vắng bóng sự sống.

Kỹ sư đo lường hạt nhân Patrick Chardon từ CNRS chia sẻ: “Khi các chấm đỏ – biểu thị vị trí các thùng – bắt đầu hiển thị trên bản đồ, chúng tôi gần như có thể lần theo lộ trình của các tàu từng đổ chất thải. Nhờ vậy, chúng tôi khoanh vùng để lấy mẫu và phân tích sâu hơn".

Bên cạnh việc lập bản đồ, nhóm cũng thu thập mẫu trầm tích, nước biển và sinh vật sống để đánh giá mức độ phát tán phóng xạ. Đặc biệt, 17 con cá grenadier – loài sinh vật sống ở độ sâu lớn và có tuổi thọ lên đến 60 năm – đã được đưa về phòng thí nghiệm. Một số trong đó có thể đã sinh sống từ thời điểm chất thải được đổ xuống, mang đến cơ hội hiếm có để nghiên cứu ảnh hưởng lâu dài của phóng xạ đối với sinh vật biển.

Một chiến dịch tiếp theo hiện đang được lên kế hoạch, nhằm làm rõ nguy cơ tích tụ phóng xạ trong chuỗi thức ăn dưới đáy đại dương. Ngoài ra, nhóm nghiên cứu do 2 nhà khoa học Pedro Nogueira và Marc-Oliver Aust dẫn đầu cũng đang truy tìm dấu vết của các chất hóa học vĩnh cửu (PFAS) – mối đe dọa môi trường khác đang nổi lên trong thời gian gần đây.