Chứng khoán thăng hoa, tâm lý tiêu dùng lại suy giảm: Dấu hiệu cảnh báo gì cho nền kinh tế lớn nhất thế giới?

Sự tăng trưởng bền bỉ của thị trường chứng khoán Mỹ dường như không hề nao núng trước các rào cản như thuế quan, bất ổn chính trị hay bức tranh việc làm ảm đạm. Điều này đang tiếp sức cho chi tiêu tiêu dùng và trở thành “tấm đệm” giúp nền kinh tế tránh rơi vào suy thoái như nhiều người từng dự đoán.

Các số liệu công bố trong tuần qua cho thấy bức tranh kinh tế Mỹ tươi sáng hơn dự kiến. Chi tiêu tiêu dùng tháng 8 tăng mạnh ngoài mong đợi, thu nhập hộ gia đình cũng đi lên.

Doanh nghiệp và người dân tiếp tục đặt mua những mặt hàng đắt tiền, trong khi lạm phát giữ ở mức khá ôn hòa. Ngay cả thị trường nhà ở – vốn trầm lắng suốt thời gian dài – cũng khởi sắc, với doanh số bán nhà mới chạm đỉnh ba năm trong tháng 8.

Trước đây, xu hướng này phần lớn được thúc đẩy bởi các gói kích thích hàng nghìn tỷ USD từ Quốc hội và chính sách lãi suất thấp cùng các biện pháp bơm thanh khoản của Cục Dự trữ Liên bang (Fed).

Nhưng nay, câu chuyện đang chuyển dần sang “hiệu ứng giàu có” (wealth effect) đến từ Phố Wall, khi các chỉ số lớn liên tục lập đỉnh mới, bất chấp mức định giá đang ở ngưỡng cao.

“Đây chính là cú hích từ đà tăng của thị trường chứng khoán và hiệu ứng giàu có. Phần lớn chi tiêu hiện nay đến từ những hộ gia đình giàu có, sở hữu tài sản lớn. Họ thấy danh mục chứng khoán tăng giá, cảm thấy dư dả hơn và chi tiêu mạnh tay hơn”, ông Mark Zandi, Kinh tế trưởng của Moody’s Analytics, nhận định trên CNBC.

Thực tế, thị trường đã tăng theo từng bậc suốt năm nay, không chỉ nhờ làn sóng đầu tư vào trí tuệ nhân tạo (AI) mà còn được hỗ trợ bởi sức mạnh của các tập đoàn công nghiệp lớn và các “đại gia” ngành viễn thông. Chỉ số Dow Jones đã tăng hơn 9%, còn Nasdaq Composite vọt 23%.

Người tiêu dùng thường vui hơn khi chứng khoán đi lên và tỷ lệ thất nghiệp thấp, như tình hình hiện nay. Tuy nhiên, chỉ số tâm lý người tiêu dùng do Đại học Michigan khảo sát lại giảm 23% kể từ tháng 1 – thời điểm Tổng thống Donald Trump nhậm chức.

Con dao hai lưỡi

Chỉ số này giảm thêm 5,3% trong tháng 9, song Giám đốc khảo sát Joanne Hsu lưu ý một điểm bất thường: “Tâm lý của nhóm người sở hữu nhiều cổ phiếu hầu như không đổi trong tháng, trong khi nhóm nắm giữ ít hoặc không có cổ phiếu lại bi quan hơn”.

Điều này dễ hiểu bởi thị trường chứng khoán liên tục lập kỷ lục. Theo dữ liệu của Fed chi nhánh St. Louis, 10% người giàu nhất nước Mỹ nắm giữ tới 87% giá trị thị trường, vì thế nhóm này có lý do để lạc quan.

Tuy nhiên, đây cũng là nguyên nhân khiến sức mạnh kinh tế trở nên mong manh.
“Nền kinh tế rất dễ tổn thương nếu thị trường chứng khoán quay đầu. Chỉ cần nhà đầu tư nhìn thấy sắc đỏ thay vì xanh trên bảng điện, họ sẽ tăng tiết kiệm, giảm chi tiêu. Trong bối cảnh tăng trưởng việc làm gần như bằng không, điều đó đủ để đẩy nền kinh tế vào suy thoái”, ông Zandi cảnh báo.

Mối lo chính hiện nay nằm ở mức định giá: Theo dữ liệu của FactSet, chỉ số S&P 500 hiện giao dịch với hệ số P/E dự phóng 12 tháng ở mức 22,5, cao hơn đáng kể so với mức trung bình 5 năm là 19,9 và 10 năm là 18,6.

Tiếp tục tăng trưởng và rủi ro tiềm ẩn

Dù vậy, các số liệu mới nhất cho thấy áp lực suy thoái vẫn chưa lộ diện. Chi tiêu tiêu dùng tháng 8 tăng 0,6% so với tháng trước, cao hơn dự báo; nếu loại trừ yếu tố lạm phát, chi tiêu thực tế vẫn tăng 0,4%.

Tốc độ lạm phát hàng năm vẫn cao hơn mục tiêu 2% của Fed, với lạm phát lõi 2,9%. Tuy nhiên, mức tăng hàng tháng phù hợp với dự báo, khiến thị trường gần như chắc chắn Fed sẽ hạ lãi suất vào tháng 10, thậm chí có thể tiếp tục cắt giảm trong kỳ họp tháng 12.

“Bất chấp những nhận định bi quan trong khảo sát hay trên truyền thông, hành động của người tiêu dùng cho thấy điều ngược lại: Họ vẫn chi tiêu và đó là lý do lợi nhuận doanh nghiệp tiếp tục vượt kỳ vọng”, ông Chris Zaccarelli, Giám đốc đầu tư của Northlight Asset Management nhận xét.

Tin vui còn dồn dập hơn: GDP quý II được điều chỉnh tăng trưởng 3,8% theo năm, cao hơn nửa điểm phần trăm so với ước tính trước, chủ yếu nhờ tiêu dùng mạnh. Fed Atlanta cũng nâng dự báo tăng trưởng quý III lên 3,9%.

Đơn đặt hàng hàng hóa lâu bền bất ngờ tăng, trong khi doanh số bán nhà mới bật lên 20%. Số đơn xin trợ cấp thất nghiệp tăng gần đây chỉ là “đốm nhỏ” – sa thải vẫn ở mức thấp, dù tăng trưởng việc làm gần như đi ngang.

Ngay cả khi chủ yếu do nhóm giàu chi tiêu, các con số vĩ mô vẫn cho thấy nền kinh tế Mỹ ít nhất đang ổn định.

“Thông thường, khi người dân bi quan về triển vọng kinh tế, họ sẽ thắt chặt chi tiêu. Nhưng điều đó chưa xảy ra. Sức mua của người tiêu dùng đã giữ cho kinh tế Mỹ đứng vững nhiều năm qua, dù lạm phát và lãi suất cao, cùng vô vàn bất ổn”, bà Elizabeth Renter, Kinh tế trưởng của trang tài chính NerdWallet nhận định.

Tuy nhiên, Renter cũng cảnh báo ranh giới mong manh: Phần lớn người dân – những người không hưởng lợi từ đà tăng chứng khoán đang mất niềm tin và mức độ bi quan này tương đương giai đoạn suy thoái.

“Việc sở hữu tài sản giúp một số người ít lo trước biến động kinh tế, và nhìn chung nhà đầu tư vẫn đang ổn. Nhưng người tiêu dùng đang rất nhạy cảm trước các rủi ro: Lạm phát, thị trường lao động suy yếu. Dù là vì trải nghiệm thực tế như giá thực phẩm tăng mạnh tháng trước hay do tin tức dồn dập về các chỉ báo kinh tế, họ không cảm thấy an tâm về nền kinh tế, vị thế của mình trong đó hay hướng đi sắp tới”, bà nói.

Tham khảo CNBC