Con báu vật sông Đà được ví như 'Ngũ quý hà thủy' xưa là cống phẩm tiến vua, thế giới chỉ 3 nước có
Loài cá này là đặc sản trước kia dùng làm cống phẩm dâng lên vua.
Sông Đà, dòng sông gắn liền với văn hóa và lịch sử vùng Tây Bắc, không chỉ nổi tiếng với cảnh quan hùng vĩ mà còn là nơi cư trú của nhiều loài thủy sản quý hiếm. Trong số đó, cá dầm xanh (tên khoa học Sinilabeo lemassoni) được mệnh danh là “báu vật” của dòng sông và từng đứng trong danh sách “Ngũ quý hà thủy” – năm loài cá quý hiếm.
Theo GCA - Viện Nghiên cứu Nuôi trồng Thủy sản I, trên thế giới hiện chỉ có ba quốc gia ghi nhận có sự xuất hiện của cá dầm xanh là Việt Nam, Trung Quốc và Lào. Ở Việt Nam, loài cá này phân bố chủ yếu tại các con sông khu vực Tây Bắc, trong đó sông Đà là nơi tập trung nhiều nhất. Cá thường sống ở tầng đáy, ưa môi trường nước chảy và có tập tính di cư theo mùa.
Cá dầm xanh thuộc họ cá chép có thân dài, lớp vảy óng ánh màu xanh. Thoạt nhìn dễ nhầm với cá anh vũ, song có thể phân biệt qua hình dáng miệng. Cá dầm xanh có môi dưới mỏng hơn, trong khi cá anh vũ có môi dưới dày và vây ánh đỏ thay vì ánh xanh.
Điểm đặc biệt khiến loài cá này được ưa chuộng là thịt thơm ngọt, chắc nhưng không hề tanh, xương mềm dễ ăn. Cá cái còn cho trứng béo bùi, trở thành món khoái khẩu của nhiều thực khách. Từ xa xưa, cá dầm xanh đã được xem như cống phẩm quý, dùng để dâng tiến vua chúa.
Trước kia, cá dầm xanh chủ yếu được đánh bắt ngoài tự nhiên, số lượng khan hiếm. Những năm gần đây, người dân tại Hòa Bình và Sơn La đã phát triển mô hình nuôi cá dầm xanh trong ao hồ, nhờ tận dụng nguồn nước trong sạch từ sông, suối. Loài cá này không quá khó nuôi, chỉ cần môi trường có dòng chảy thường xuyên là cá có thể sinh trưởng tốt, giữ được hương vị đặc trưng như trong tự nhiên.
Ngày nay, cá dầm xanh không chỉ là nguồn thực phẩm mà còn trở thành đặc sản du lịch của vùng Tây Bắc. Du khách khi đến Hòa Bình, Sơn La sẽ được thưởng thức các món ăn chế biến từ loài cá này.
Các món ngon từ cá dầm xanh phải kể đến như: Cá dầm xanh nướng ướp mắc khén thơm nức, da vàng giòn rụm, thịt ngọt đậm đà; hay gỏi cá dầm xanh trộn lá và quả rừng, mang hương vị vừa lạ vừa đặc sắc. Các món ăn từ cá thường được kết hợp cùng cơm nếp dẻo hoặc xôi ngũ sắc, làm nên trải nghiệm ẩm thực độc đáo của núi rừng.
