Đây là công trình cổ bằng gạch chìm sâu dưới cồn cát ven biển được khai quật và bảo tồn đầu tiên trên thế giới.
Năm 2022, tháp Chăm Phú Diên ở xã Phú Diên, huyện Phú Vang, Thừa Thiên Huế đã được Liên minh Kỷ lục thế giới (WorldKings) công nhận là "Tháp Chăm cổ bằng gạch chìm sâu dưới cồn cát ven biển được khai quật và bảo tồn đầu tiên trên thế giới". Di tích này đã được phát hiện một cách tình cờ và vô cùng đặc biệt khi nằm cách mép nước biển chỉ 120m.
Tháp Chăm Phú Diên ở xã Phú Diên, huyện Phú Vang, Thừa Thiên Huế
“Kho báu” phát lộ sau 12 thế kỷ
Trước đó, vào năm 2001, tháp Chăm Phú Diên được phát hiện bởi những thợ khai thác quặng titan đang làm việc tại hai thôn Phương Diên và Mỹ Khánh, thuộc xã Phú Diên. Trong quá trình khai thác, các công nhân đã không ngờ rằng họ sẽ phát hiện ra một công trình cổ xưa được xây dựng từ gạch với kiến trúc độc đáo sâu dưới lòng đồi cát ven biển.
“Kho báu” phát lộ sau 12 thế kỷ
Chính quyền và các cơ quan quản lý văn hóa đã tiến hành khai quật công trình cổ này. Tháp cổ độc đáo lúc đó đã bị vùi sâu trong lòng cát, khoảng từ 5-7m so với mặt đất, cao hơn mực nước biển chỉ chừng 1,8-3m và cách mép nước biển khoảng 120m.
Việc khai quật hoàn thành sau 5 tháng triển khai. Sau khi lộ diện, tổng thể khối gạch này là một khối kiến trúc hình chữ nhật. Nhìn từ bên ngoài, tháp có một bệ thờ và bốn cửa: cửa chính hướng ra biển Đông, trong khi cửa hướng Đông đã bị sụp đổ một phần, ba cửa còn lại có cùng kích thước và kiểu dáng. Cấu trúc có kích thước giảm dần lên cao, bao gồm các thành phần như móng tháp, chân đế tháp, thân tháp và diềm mái tháp... Dưới móng tháp là một lớp đá sỏi cuội làm nền.
Di tích này đã được phát hiện một cách tình cờ
Theo Giám đốc Bảo tàng Lịch sử Thừa Thiên - Huế, ông Nguyễn Đức Lộc, phần mặt bằng đáy của tháp có kích thước dài 8,22m và rộng 7,12m, càng lên cao thì tháp càng thu nhỏ dần. Chiều cao của tháp dao động từ 3,1-3,26m, phụ thuộc vào tình trạng lún nghiêng; đế tháp có hình chữ nhật cắt góc, cao 0,29m với bốn lớp gạch được xây kín; chân tháp cao 1,25m, trong khi thân tháp cao 1.36m. Phần bên trong tháp có kích thước dài 3,9m và rộng 3,3m, với một bệ thờ cao 0,73m ở trung tâm, trên đó có một yoni bằng đá sa thạch.
Mặc dù đã trải qua nhiều thế kỷ, tháp Chăm Phú Diên vẫn giữ được màu gạch đỏ hồng và xốp
Ở phía trước của cửa chính tháp, có một bệ thờ bằng gạch hình khối vuông khít nhau, cao khoảng 1,4m. Giữa bệ thờ có một lỗ tròn đục sâu, đường kính bằng một gang tay. Các nhà nghiên cứu cho rằng, đây có thể là nơi mà một tượng thờ đã từng đặt.
Mặc dù đã trải qua nhiều thế kỷ, tháp Chăm Phú Diên vẫn giữ được màu gạch đỏ hồng và xốp. Theo các nghiên cứu, gạch được tạo ra từ đất sét và được nung ở nhiệt độ thấp, khoảng dưới 800-900 độ C. Tháp được xây bằng kỹ thuật mài chập kết hợp nhớt cây ô dước cùng với nước để tạo sự kết dính.
Các nhà nghiên cứu đã xác định niên đại của tháp Chăm Phú Diên là vào khoảng thế kỷ VIII
Ngoài ra, trong quá trình khai quật và nghiên cứu khảo cổ học, các nhà khoa học đã phát hiện một nền móng tháp khác nằm kế bên tháp Chăm Phú Diên, cùng với nhiều hiện vật như Yoni bằng đá, bình gốm… Đây là những hiện vật đặc trưng cho việc thờ cúng của dân tộc Chăm trên vùng đất này trong quá khứ.
Tháp này cũng thuộc nhóm di tích xây dựng sớm nhất ở Việt Nam được phát hiện cho đến nay
Các nhà nghiên cứu đã xác định niên đại của tháp Chăm Phú Diên tương đương với phong cách kiến trúc của các tháp Chăm tại thánh địa Mỹ Sơn, thuộc huyện Duy Xuyên, tỉnh Quảng Nam, vào khoảng thế kỷ VIII. Tháp này cũng thuộc nhóm di tích xây dựng sớm nhất ở Việt Nam được phát hiện cho đến nay.
Tháp Chăm Phú Diên xác nhận kỷ lục thế giới
Với những giá trị lịch sử của tháp Chăm Phú Diên, Bộ Văn hóa Thể thao và Du lịch đã ra quyết định xếp hạng tháp này là di tích kiến trúc nghệ thuật cấp quốc gia vào năm 2001.
Bộ Văn hóa Thể thao và Du lịch đã ra quyết định xếp hạng tháp này là di tích kiến trúc nghệ thuật cấp quốc gia vào năm 2001
Căn cứ những thông tin trên, Tổ chức Kỷ lục Việt Nam (VietKings) quyết định xác lập kỷ lục Việt Nam đối với tháp Chăm Phú Diên với tiêu chí là “Tháp Chăm cổ chìm sâu dưới cồn cát ven biển được khai quật và bảo tồn đầu tiên tại Việt Nam.”
Ngay sau đó, Liên minh Kỷ lục thế giới (WorldKings) cũng quyết định xác lập kỷ lục thế giới đối với tháp Chăm Phú Diên trên tiêu chí "Tháp Chăm cổ bằng gạch chìm sâu dưới cồn cát ven biển được khai quật và bảo tồn đầu tiên trên thế giới" vào năm 2022.
Tháp Chăm Phú Diên đã trở thành một điểm đến độc đáo được đánh dấu trên bản đồ du lịch của Huế, nổi tiếng với giá trị vật chất và tinh thần, từ công trình kiến trúc đến văn hóa tâm linh. Tháp Chăm Phú Diên có tiềm năng lớn để được khai thác phục vụ cho các hoạt động văn hóa và du lịch.
Tháp Chăm Phú Diên đang được bảo tồn trong nhà kính để giảm thiểu tác động từ môi trường tự nhiên
Hiện nay, tháp Chăm Phú Diên đang được bảo tồn trong nhà kính để giảm thiểu tác động từ môi trường tự nhiên. Dù đã trải qua nhiều thế kỷ, dáng vẻ của tháp đã bị biến dạng nhiều do thời gian và tác động của thiên nhiên nhưng vẻ đẹp tinh tế và tài hoa vẫn hiện diện qua những đường nét và hình khối kiến trúc.
