Cuba ‘mở cửa’ đất nông nghiệp sau 65 năm đóng kín, doanh nghiệp Việt làm nên lịch sử

Kể từ sau cuộc cách mạng Cuba thành công dưới sự lãnh đạo của lãnh tụ Fidel Castro vào năm 1959, tất cả đất đai thuộc sở hữu nước ngoài ở Cuba đều do nhà nước quản lý.

Nhưng từ năm ngoái, chính phủ Cuba đã có bước đi chưa từng có khi cấp quyền cho một doanh nghiệp nước ngoài canh tác đất nông nghiệp trên các đảo của Cuba.

Doanh nghiệp nước ngoài đầu tiên được ký hợp đồng thuê đất nông nghiệp của Cuba là công ty nông nghiệp tư nhân Agri VMA của Việt Nam, hiện đang trồng lúa trên các thửa ruộng gần thị trấn Los Palacios.

Cuba "phá lệ"

Tại Cuba, đất đai vẫn thuộc sở hữu nhà nước, nhưng đất nước này đang thiếu phân bón, thuốc bảo vệ thực vật, nhiên liệu và phụ tùng. Máy móc phần lớn đã cũ kỹ hoặc hư hỏng, trong khi hệ thống chỉ tiêu bắt buộc của nhà nước lại không tạo động lực nâng cao năng suất.

Các yếu tố môi trường như xâm mặn, hạn hán và bão cũng góp phần khiến sản lượng nông nghiệp sụt giảm nặng nề.

Ông Ariel García Pérez, Tổng giám đốc doanh nghiệp quản lý nông trại, thừa nhận rằng công ty hiện không đủ nguồn lực để duy trì sản xuất lúa – thiếu từ phân bón, thuốc trừ sâu, hạt giống, cho tới máy móc.

“Hiện chỉ có khoảng 6.000 ha đất trồng lúa được canh tác trong tổng số 23.000 ha mà công ty có thể khai thác”, ông nói.

Theo số liệu chính thức được tờ báo nhà nước Granma của Cuba công bố gần đây, vào năm ngoái, nước này đã sản xuất khoảng 80.000 tấn gạo, chỉ đáp ứng được hơn 11% nhu cầu trong nước. 6 năm trước, sản lượng từng cao hơn gấp 3 lần. Để đáp ứng nhu cầu tiêu dùng trong nước, Cuba đã phải tăng cường nhập khẩu.

Việt Nam vào cuộc: Hạt giống, công nghệ và mô hình mới

DW đưa tin, trong nỗ lực thúc đẩy sản lượng lúa gạo trong nước, chính phủ Cuba đã đề nghị Việt Nam hỗ trợ vì mối quan hệ hữu nghị giữa hai nước, đặc biệt là trong lĩnh vực hợp tác nông nghiệp trong những năm gần đây.

Dự án tại Los Palacios đánh dấu một bước hợp tác hoàn toàn mới: Agri VMA được cấp quyền sử dụng đất theo hình thức quyền hưởng dụng (usufruct) – nghĩa là có quyền sử dụng và hưởng lợi, nhưng không sở hữu đất. Công ty Việt Nam vận hành tương đối độc lập, theo hợp đồng thương mại, tự mang đến máy móc, chuyên gia kỹ thuật và giống lúa lai phát triển tại Việt Nam.

Vì thiếu ngoại tệ do lệnh cấm vận của Mỹ và cú sốc từ đại dịch COVID-19 (du lịch – nguồn thu ngoại tệ chính của Cuba – đã sụp đổ), chính phủ Cuba không thể đầu tư tương tự.

Agri VMA trở thành công ty nước ngoài đầu tiên trực tiếp thuê lao động Cuba, với 40 nhân công được ký hợp đồng không qua cơ quan nhà nước trung gian – điều hiếm thấy ở quốc gia này.

Phần còn lại của nhân lực được cung cấp bởi công ty Cuba, ông Garcia Perez cho biết. “Chúng tôi cung cấp dịch vụ cho phía Việt Nam – họ trả tiền cho các khâu cày đất, thu hoạch, sấy và xay xát”.

Ông Trần Trọng Đại, nhà khoa học nông nghiệp người Việt Nam và là một trong sáu chuyên gia tham gia dự án, cho biết: “Người lao động Cuba làm việc rất tốt. Nhưng vì Cuba thiếu phân bón, nên chúng tôi đã phải mang theo mọi thứ từ Việt Nam”.

Gặt hái kết quả đầu tiên

Dự án bắt đầu vào mùa thu năm ngoái với giai đoạn thử nghiệm trên diện tích 16 ha trồng bằng lúa giống Việt Nam.

Hiện tại, Agri VMA đã được cấp quyền sử dụng (usufruct) đối với 1.000 ha, và đang canh tác hơn 900 ha trong năm 2025.

Kết quả ban đầu được đánh giá là “đáng khích lệ”: 44 ha đầu tiên thu hoạch được 296 tấn lúa thô, tương đương 6,75 tấn/ha – gần gấp 4 lần mức trung bình toàn Cuba năm 2024 (1,7 tấn/ha).

Ông Đại cho biết năng suất này không chênh lệch nhiều so với mức 8 tấn/ha thường đạt được ở các trang trại quy mô lớn tại Việt Nam. "Chúng tôi muốn đạt năng suất cao hơn nữa ở Cuba, nhưng đây là lần đầu tiên chúng tôi trồng lúa ở đây. Chúng tôi vẫn đang tìm hiểu về đất đai và lượng phân bón cần sử dụng".

Mô hình thí điểm hay khởi đầu cho thay đổi lớn?

Lúa gặt được thuộc quyền sở hữu của Agri VMA, và nhà nước Cuba mua lại – với mục tiêu chính là thay thế nhập khẩu.

“Chúng tôi không cần đưa gạo từ Việt Nam sang Cuba nữa. Gạo được trồng ngay tại đây, và Cuba chỉ cần mua lại từ phía Việt Nam – rẻ hơn nhiều”, ông Garcia Perez lý giải.

Theo tờ Granma, Cuba đã chi hơn 300 triệu USD để nhập khẩu gạo trong năm ngoái. Ngoài chi phí mua và vận chuyển, lệnh cấm vận của Mỹ còn khiến việc thuê tàu vận chuyển ngũ cốc đến Cuba trở nên khó khăn.

Ông Pérez khẳng định, đây là dự án nông nghiệp thuần túy, không mang yếu tố chính trị, và Việt Nam có “nguồn lực và tiềm năng mà Cuba cần khai thác” để tạo ra “tình huống đôi bên cùng có lợi”.

Đất nông nghiệp ở Los Palacios đã được cho công ty Việt Nam thuê trong thời hạn 3 năm, bắt đầu với 1.000 ha và dự kiến mở rộng lên 5.000 ha. Nhưng ông Pérez đã nhìn xa hơn nhiều: “Chúng tôi hy vọng mô hình hợp tác này sẽ lan rộng ra nhiều tỉnh khác của Cuba”.

Theo DW