Đô thị ven biển đầu tiên trong lịch sử Việt Nam dưới triều đại thịnh trị, xây dựng hệ thống cung điện, thương cảng với quy mô sầm uất

Dương Kinh là dấu ấn lớn của Vương triều Mạc

Theo sử sách ghi lại, Mạc Đăng Dung (1483 – 1541), người làng Cổ Trai, huyện Nghi Dương, trấn Hải Dương (nay là làng Cổ Trai, xã Ngũ Đoan, huyện Kiến Thụy, Hải Phòng), là người lập nên nhà Mạc. Vương triều Mạc tồn tại trong vòng 65 năm với 5 đời vua.

Dưới triều Mạc, kinh tế, văn hóa, xã hội của Việt Nam có nhiều thành tựu. Đó là thời thịnh trị, chợ búa, cảng biển sầm uất, cởi mở với nội thương và ngoại thương, phát triển sản xuất hàng hóa, thông thương thị trường nội địa với nước ngoài.

Đặc biệt, nhằm thực hiện chính sách khuyến khích nông nghiệp, mở mang công thương nghiệp, sản xuất hàng hóa, xây dựng nền kinh tế hướng ra biển nên Mạc Đăng Dung còn tạo dựng sự sầm uất ở Cổ Trai quê hương ông và Dương Kinh - kinh đô thứ hai có vị thế gần biển, sông với nhiều ngả nối liền phố Hiến, Thăng Long, Hội An nhộn nhịp.

Trong sách Đại Việt thông sử, Lê Quý Đôn nhắc đến Dương Kinh như sau: Tháng này (tức tháng 6/1527), Đăng Dung vào kinh thành, ngự nơi chính điện, tế yết Nam Giao, đặt Hải Dương là Dương Kinh, lập cung điện ở Cổ Trai… Căn cứ vào đây có thể thấy Dương Kinh khá rộng bao gồm toàn bộ xứ Hải Dương xưa (gồm cả Hải Dương, Hưng Yên, Hải Phòng và một phần Thái Bình ngày nay).

Tuy nhiên, sau này, sách Đại Nam nhất thống chí của Quốc sử quán triều Nguyễn lại cho biết Nhà Mạc đặt Nghi Dương làm Dương Kinh, trích lấy phủ Thuận An thuộc trấn Kinh Bắc và các phủ Khoái Châu, Tân Hưng, Kiến Xương, Thái Bình thuộc trấn Sơn Nam cho lệ vào Dương Kinh… Cũng theo sách này, huyện Nghi Dương đã có từ thời Lê sơ, năm Quang Thuận thứ 10 (1469) định bản đồ cả nước thì huyện Nghi Dương thuộc về phủ Kinh Môn, Hải Dương.

Năm Minh Mạng thứ 18 (1837), nhà Nguyễn đã tách 4 huyện Nghi Dương, An Dương, Kim Thành, An Lão đặt thêm phủ Kiến Thuỵ. Đến năm Thành Thái thứ 10 (1898) nhà Nguyễn tách 2 huyện An Dương, An Lão của phủ Kiến Thuỵ, huyện Thuỷ Nguyên của phủ Kinh Môn và huyện Tiên Lãng của phủ Nam Sách làm tỉnh Kiến An. Phủ Kiến Thuỵ khi ấy chỉ còn lại hai huyện là Nghi Dương và Kim Thành.

Năm 1963, tỉnh Kiến An và thành phố Hải Phòng hợp nhất thành thành phố Hải Phòng, trong đó có huyện Kiến Thuỵ ngày nay (bao hàm cơ bản huyện Nghi Dương xưa). Từ đây có thể thấy Dương Kinh xưa thuộc về huyện Kiến Thuỵ (Hải Phòng) ngày nay. Tại huyện Kiến Thuỵ bây giờ vẫn còn làng Cổ Trai thuộc xã Ngũ Đoan, địa danh được sử cũ chép là quê hương của Mạc Đăng Dung, nơi đó hiện có từ đường họ Mạc và một chi họ Mạc.

Dương Kinh có kiến trúc vô cùng đặc biệt

Dương Kinh được xây dựng năm 1529, có ý nghĩa quan trọng đối với Vương triều Mạc. Nó nổi lên như một kinh đô thứ hai, mang tính chất như một đô thị ven sông, ven biển đầu tiên của Việt Nam. Chính vì vậy, quy mô và kiến trúc của thành rất ấn tượng.

Dương Kinh có hệ thống cung điện, lầu các có quy mô đồ sộ như: Các Dương Tự, điện Tường Quang, Phúc Huy, phủ Quốc Hưng, đồn binh, kho lương và cả một trường Quốc học. Ngoài ra, nhà Mạc còn cho xây dựng một số thương cảng nhộn nhịp trên bến, dưới thuyền, làm nơi giao lưu hàng hóa như phố Lỗ Minh Thị, An Quý, Do Nha.

Ngoài những công trình kiến trúc chính, phục vụ sinh hoạt và thiết triều, các lăng mộ ở Cổ Trai cũng được chú trọng xây dựng, sửa chữa. Mạc Đăng Dung đã cho sửa mộ cha thành lăng, thân mẫu khi mất được mai táng ở Thuỵ Lăng còn bản thân ông khi mất được mai táng ở Long Sơn, gọi là An Lăng.

Tuy nhiên, sau khi đánh bại nhà Mạc, chúa Trịnh Tùng đã đem quân đốt phá, san phẳng các cung điện, bia đá tại Dương Kinh. Dấu tích một kinh đô trước biển gần như bị xóa hết.

(Nguồn: Báo Điện tử - Đảng Cộng sản Việt Nam, Bảo tàng lịch sử Quốc gia)

>>Tỉnh nhỏ thứ 2 cả nước chuẩn bị đón khu đô thị gần 10.000 tỷ đồng