Gần 7.000 con đập được xây dựng trong suốt 200 năm khiến 2 cực của Trái Đất dịch chuyển
Gần 7.000 con đập xây trong 200 năm đã khiến cực Trái Đất dịch chuyển hơn 1m và mực nước biển toàn cầu giảm đáng kể.
Trong suốt hai thế kỷ qua, con người đã âm thầm tác động đến chính trục quay của Trái Đất. Hàng nghìn con đập được xây dựng trên khắp hành tinh đã khiến các cực của Trái Đất dịch chuyển hơn 1m - một thay đổi tưởng chừng nhỏ bé nhưng lại cho thấy tầm ảnh hưởng của con người. Sự dịch chuyển này gắn liền với hai “làn sóng” xây đập lớn: Lần đầu diễn ra ở Bắc Mỹ và châu Âu trong thế kỷ 19 và nửa đầu thế kỷ 20, và lần thứ hai ở châu Á và Đông Phi trong nửa sau thế kỷ 20.
Nguyên nhân nằm ở cách khối lượng được phân bố trên Trái Đất và mô-men quán tính của nó. Hãy hình dung Trái Đất như một quả bóng rổ quay trên đầu ngón tay, vốn xoay rất ổn định. Nhưng nếu bạn thêm một khối lượng lớn vào một vị trí nhất định, trục quay sẽ “lệch” nhẹ, khiến toàn bộ chuyển động xoay thay đổi.
Một phép so sánh dễ hình dung: Nếu bạn dán một cục đất sét lên một bên của quả bóng rổ đang xoay, quả bóng sẽ nghiêng về phía có thêm khối lượng để giữ cân bằng.
Với Trái Đất, “cục đất sét” đó chính là lượng nước khổng lồ bị giữ lại trong các hồ chứa nhân tạo. Khi con người xây đập, chúng ta vô tình phân bố lại khối lượng của hành tinh, khiến vị trí các cực dịch chuyển một chút theo thời gian.
Một nghiên cứu mới của các nhà khoa học hành tinh tại Đại học Harvard đã phân tích cơ sở dữ liệu toàn cầu về 6.862 con đập được xây từ năm 1835 đến 2011. Họ tính toán lượng nước được trữ trong các hồ chứa, cách khối lượng Trái Đất bị tái phân bố và xác định liệu chúng có đủ sức tác động đến cực của hành tinh hay không.
Kết quả cho thấy, việc xây đập đã khiến các cực dịch chuyển tổng cộng khoảng 113cm và đồng thời làm mực nước biển toàn cầu giảm khoảng 21mm trong suốt giai đoạn 1835-2011. Đáng chú ý, riêng thế kỷ 20 ghi nhận khoảng 104cm dịch chuyển, nhưng không theo một hướng cố định.
Từ năm 1835 đến năm 1954, làn sóng xây đập ở Bắc Mỹ và châu Âu đã khiến cực Trái Đất nghiêng nhẹ về phía xích đạo. Bắc Cực trong giai đoạn này dịch chuyển khoảng 20,5cm về phía kinh tuyến 103° Đông, đường kinh tuyến đi qua Nga, Mông Cổ, Trung Quốc và bán đảo Đông Dương.
Sau 1954, khi hoạt động xây đập chuyển dần sang châu Á và Đông Phi, hướng dịch chuyển thay đổi, cực bắt đầu trôi khoảng 57cm về phía kinh tuyến 117° Tây, cắt qua tây Bắc Mỹ và vươn ra Thái Bình Dương.
“Việc trữ nước sau các con đập không chỉ làm giảm mực nước biển toàn cầu mà còn thay đổi cách khối lượng được phân bố trên toàn hành tinh”, Natasha Valencic, tác giả chính của nghiên cứu và nghiên cứu sinh ngành khoa học Trái Đất - hành tinh tại Harvard, chia sẻ. “Trục quay chỉ dịch chuyển khoảng 1m nên chúng ta không cần lo về một kỷ băng hà mới, nhưng điều này có ý nghĩa quan trọng đối với mực nước biển trong tương lai”.
Đây là kết quả tích tụ từ hàng nghìn con đập được xây trong nhiều thập kỷ. Tuy nhiên, một số công trình đơn lẻ vẫn đủ sức tạo ra ảnh hưởng đáng kể.
Điển hình là đập thủy điện lớn nhất thế giới Tam Hiệp của Trung Quốc. Với khả năng chứa đến 40km³ (tức 10 nghìn tỷ gallon) nước, đập này được NASA ước tính có thể làm vị trí cực của Trái Đất dịch chuyển khoảng 2cm.
Nghiên cứu chi tiết được công bố trên tạp chí Geophysical Research Letters.
Theo Ifl Science
