Gia tộc trí thức Việt Nam có 3 cha con nối nhau đỗ tiến sĩ, cả dòng họ có tới 21 tiến sĩ, 8 GS, PGS, nhà thờ họ được công nhận là Di tích lịch sử

Ba cha con cùng đỗ tiến sĩ

Về làng Thu Hoạch, nay là xã Thạch Châu, huyện Lộc Hà, tỉnh Hà Tĩnh, dòng họ Phan Huy nổi tiếng với nhiều hậu duệ tên tuổi, lưu danh trong sử sách. Dòng họ này được dân gian truyền tụng qua câu: “Võ Hạ Hoàng, Văn làng Thu Hoạch” ám chỉ rằng làng Thu Hoạch có dòng họ Phan Huy nổi danh về văn chương, khoa bảng và việc làm quan.

Nơi đây có nhà thờ họ Phan Huy được công nhận là Di tích lịch sử văn hóa cấp Quốc gia vào năm 1996. Hiện tại, nhà thờ vẫn lưu giữ 28 sắc phong mà các vua chúa đã ban tặng cho các bậc tiền nhân.

Được biết, dòng họ đã phát triển gần 400 năm, trải qua 18 đời con cháu. Thủy tổ của dòng họ là cụ Trằm, một người nông dân tài hoa về âm nhạc và ca hát. Giai đoạn phát triển rực rỡ nhất của dòng họ là vào khoảng đời thứ 7, nửa sau thế kỷ 18, dưới thời vua Lê Hiển Tông. Khi đó, dòng họ không chỉ có những vị tướng võ uy danh mà còn có nhiều người đỗ đạt tiến sĩ, làm quan lớn trong triều đình.

Niềm tự hào của dòng họ Phan là cụ Phan Huy Cẩn (1722-1789), người đã khai khoa cho dòng họ và là tiến sĩ đầu tiên. Cụ Phan Huy Cẩn được mệnh danh là một danh thần, tài đức vẹn toàn, yêu nước thương dân. Cụ từng hai lần đỗ đầu trong các kỳ thi và được vua ban thưởng nhiều lần.

Ông Phan Huy Anh - đại diện dòng họ chia sẻ trên báo Vietnamnet rằng sau khi đỗ đạt cao và làm quan, cụ Phan Huy Cẩn đã trở về quê hương, phục dựng nhà thờ Phan Huy ở làng Thu Hoạch. Hiện nay, cụ là nhân vật chính được thờ phụng sau cụ tổ.

Theo sử sách dòng tộc, cụ Phan Huy Cẩn sớm mồ côi cha mẹ, được bà ngoại nuôi dưỡng. Từ nhỏ, cụ đã bộc lộ sự thông minh, ham học và từ năm 15 tuổi đã nổi tiếng khắp vùng vì tài năng văn chương. Nhờ học rộng, hiểu sâu, đến kỳ thi Giáp Tuất năm 1754, đời Lê Hiển Tông, cụ đã thi hội và đỗ đồng tiến sĩ khi 33 tuổi.

Sau khi đỗ đạt, cụ được bổ nhiệm làm Hiến sát Hải Dương, rồi được tiến cử vào triều đình làm việc tại Phủ liêu. Trong thời gian làm quan, cụ nổi tiếng là người ngay thẳng, không xu nịnh, nên năm 1759 đã bị cận thần của chúa Trịnh Doanh là Đỗ Thế Giai hãm hại, dẫn đến bị cách chức. Sau đó, cụ trở về quê và dạy học suốt 8 năm.

Đến năm 1788, vì tuổi cao sức yếu, cụ Phan Huy Cẩn đã cáo quan về quê. Không chỉ đỗ đạt và làm rạng danh dòng họ, cụ còn rất thành công trong việc nuôi dạy con cái. Cụ luôn đề cao việc học, nhờ vậy các con đều thành tài, trong đó có hai người con đỗ tiến sĩ và giữ các chức vụ quan trọng trong triều đình.

Con trai cả của cụ Phan Huy Cẩn là Phan Huy Ích (1751-1822) cũng là một người nổi tiếng thông minh và sáng dạ. Vào năm Ất Mùi (1775), khi mới 25 tuổi, Phan Huy Ích đã đỗ Hội nguyên tiến sĩ. Kỳ thi năm đó có 18 tiến sĩ, và ông đứng đầu bảng, sau này làm quan qua ba triều đại.

Tiếp nối truyền thống học vấn của gia đình, em trai của Phan Huy Ích là Phan Huy Ôn (1755-1786) cũng đỗ Tiến sĩ tam giáp trong kỳ thi Kỷ Hợi (1779). Sau khi đỗ đạt, ông được bổ nhiệm làm đốc đồng Sơn Tây, thăng Hàn Lâm thị chế, Tham đồng đê lĩnh, Thiên sai trị công phiên, và được phong tước Mỹ Xuyên Bá. Như vậy, dòng họ Phan Huy tự hào khi có ba cha con: cụ Phan Huy Cẩn, Phan Huy Ích, và Phan Huy Ôn được ghi danh tại Văn Miếu Quốc Tử Giám (Hà Nội).

Tiếp nối truyền thống vẻ vang của gia tộc

Các thế hệ nối tiếp của cụ Phan Huy Cẩn đã kế thừa và phát huy truyền thống gia đình, đóng góp nhiều bậc hiền tài cho quốc gia và xã hội trong nhiều lĩnh vực như văn chương, lịch sử, ngoại giao, văn hóa, và giáo dục. Dòng họ Phan Huy còn có nhiều danh tài và văn sĩ nổi danh như Phan Huy Sảng, Phan Huy Vịnh, Phan Huy Thực, Phan Huy Dũng, Phan Huy Tùng... cùng nhiều nhân vật khác làm rạng danh tổ tiên và dòng họ.

Trong sử sách còn ghi lại cụ Phan Huy Chú (1782–1840), một con người tài hoa, là nhà bác học với kiến thức uyên thâm. Cụ Phan Huy Chú là con trai thứ ba trong số sáu người con của cụ Phan Huy Ích, sinh ra trong một gia đình mà ông nội, cha, chú, anh em đều là những người học rộng, tài cao, và thi cử đỗ đạt.

Mặc dù không đỗ cử nhân hay tiến sĩ, chỉ đạt tú tài, nhưng cụ Phan Huy Chú là người thông minh, hiếu học, am hiểu sâu rộng nên đã được bổ nhiệm làm Biện tu ở Viện Hàn lâm triều Nguyễn.

Sinh thời, cụ Phan Huy Chú đã có những cống hiến to lớn cho dân tộc, để lại một công trình khoa học đồ sộ - bộ "Lịch triều hiến chương loại chí", được xem là "bách khoa toàn thư" đầu tiên của Việt Nam. Ngoài ra, cụ còn biên soạn nhiều bộ sách có giá trị lớn về địa lý và lịch sử.

Người đời tôn vinh cụ Phan Huy Chú là một nhà bác học uyên thâm, một nhà thơ lớn đầy tài năng.

Bên cạnh đó, dòng họ còn có nhiều nhân vật thành danh như Giáo sư Phan Huy Lê (1934-2018), người đã có những đóng góp quan trọng cho nền sử học nước nhà. Đặc biệt, tới nay, dòng họ Phan Huy đã trải qua 18 đời với 21 tiến sĩ, 8 giáo sư - phó giáo sư, 1 nhà bác học, 27 thạc sĩ, 167 cử nhân, và nhiều người giữ những chức vụ cao trong bộ máy nhà nước.

>> Dòng họ duy nhất Việt Nam được trao kỷ lục Guinness nhờ thành tích vô tiền khoáng hậu, 5 đời liên tiếp đỗ tiến sĩ