Hơn nửa tấm bằng của Gen Z mất giá vì AI, học ĐH là ‘lãng phí tiền bạc’?

Có tới 51% tấm bằng ĐH mất giá vì trí tuệ nhân tạo

Một khảo sát của Indeed phối hợp với Harris Poll cho thấy 51% người thuộc thế hệ Gen Z và 41% Millennials đánh giá rằng tấm bằng đại học "là lãng phí tiền bạc". Báo cáo chỉ ra rằng trí tuệ nhân tạo (AI), đặc biệt là các công cụ như ChatGPT, đang khiến kiến thức học thuật nhanh chóng trở nên lỗi thời.

Theo đó, 45% Gen Z tin rằng những gì họ học ở trường hiện không còn phù hợp với yêu cầu công việc. Cùng lúc, các doanh nghiệp ngày càng ưu tiên tuyển dụng dựa trên kỹ năng thay vì bằng cấp, trong khi gánh nặng nợ sinh viên và những tranh cãi về lợi tức đầu tư (ROI) của giáo dục đại học vẫn tiếp tục là chủ đề nóng.

Khảo sát của Indeed, thực hiện trên 772 người trưởng thành tại Mỹ có bằng đại học trở lên, thông qua hình thức phỏng vấn trực tuyến vào tháng 4/2025, ghi nhận sự khác biệt rõ rệt giữa các thế hệ. Trong khi chỉ 20% Baby Boomers cho rằng bằng cấp của họ không còn giá trị, tỷ lệ này ở Millennials là 41% và ở Gen Z là 51%.

Ngoài ra, 38% người tham gia khảo sát thừa nhận rằng nợ sinh viên đang cản trở sự thăng tiến trong sự nghiệp của họ hơn là hỗ trợ, phản ánh những lo ngại ngày càng tăng về chi phí học tập và sự suy giảm giá trị của bằng cấp theo thời gian.

Sự phát triển bùng nổ của AI, với những công cụ như ChatGPT, Bard cùng các nền tảng mô phỏng ngôn ngữ, đang tái định hình nhu cầu kỹ năng trong thị trường lao động. Khoảng 45% Gen Z cho biết AI đã khiến những kiến thức "cơ bản" họ học trở nên lỗi thời, trong khi tỷ lệ này ở tổng thể người có bằng đại học chỉ vào khoảng 30%.

Theo một bài phân tích trên Business Insider, AI có khả năng tự động hóa nhiều công việc, từ lập trình, biên tập văn bản đến soạn thảo hồ sơ pháp lý, khiến nhu cầu tuyển dụng nhân sự mới còn thiếu kinh nghiệm ngày càng giảm sút. Đồng thời, nhiều trường đại học đã bắt đầu điều chỉnh chương trình giảng dạy, tích hợp các khóa học về AI và kỹ năng số nhằm duy trì tính cạnh tranh.

Đồng thời, xu hướng tuyển dụng dựa trên kỹ năng ngày càng được đẩy mạnh. Dữ liệu từ TestGorilla cho thấy 81% nhà tuyển dụng đã áp dụng mô hình tuyển dụng dựa trên kỹ năng trong năm 2024, tăng so với mức 73% của năm trước. Báo cáo của Burning Glass Institute phối hợp với Harvard Business School nhấn mạnh rằng, dù nhiều công ty tuyên bố đã bỏ yêu cầu bằng cấp, thực tế chỉ khoảng 10-15% doanh nghiệp thực sự thay đổi triệt để quy trình tuyển dụng.

Theo khảo sát của ZipRecruiter, có đến 45% nhà tuyển dụng đã loại bỏ yêu cầu bằng cử nhân cho một số vị trí trong năm qua. Tờ Forbes ghi nhận rằng 90% doanh nghiệp đánh giá mô hình tuyển dụng dựa trên kỹ năng giúp cải thiện chất lượng ứng viên và giảm thiểu sai sót trong tuyển dụng.

Các chuyên gia giáo dục và nhân sự cũng đồng tình rằng sinh viên nên kết hợp giữa bằng cấp và kỹ năng thực hành, đặc biệt chú trọng phát triển kỹ năng mềm như tư duy phản biện, giao tiếp và quản lý dự án…

Bằng đại học ngày càng mất giá

Bằng đại học từng được xem là "tấm vé vàng" dẫn đến thành công và ổn định nghề nghiệp. Tuy nhiên, trong bối cảnh hiện nay, giá trị của tấm bằng này đang bị đặt dấu hỏi lớn vì nhiều nguyên nhân.

Thứ nhất, chi phí học đại học ngày càng tăng, trong khi cơ hội việc làm sau tốt nghiệp không đảm bảo. Nhiều sinh viên phải gánh khoản nợ lớn nhưng lại khó tìm được việc làm phù hợp hoặc phải chấp nhận công việc trái ngành với mức lương thấp. Khoảng 60% sinh viên tốt nghiệp hiện đang làm trái ngành, cho thấy sự không tương xứng giữa đầu tư giáo dục và lợi ích thu được.

Thứ hai, chất lượng đào tạo của một số trường đại học chưa theo kịp yêu cầu thực tế. Chương trình học nặng lý thuyết, thiếu kỹ năng thực hành và kỹ năng mềm khiến sinh viên sau tốt nghiệp khó đáp ứng nhu cầu tuyển dụng, dẫn đến thất nghiệp hoặc làm việc không đúng chuyên môn.

Thứ ba, sự phát triển nhanh chóng của công nghệ, đặc biệt là AI, đang thay đổi cơ cấu việc làm. Nhiều công việc truyền thống bị thay thế hoặc yêu cầu kỹ năng mới mà chương trình đại học chưa kịp cập nhật, khiến kiến thức học được nhanh chóng lỗi thời.

Thứ tư, xu hướng tuyển dụng hiện nay chuyển từ trọng bằng cấp sang trọng kỹ năng. Các tập đoàn lớn như Google, Microsoft đã bỏ yêu cầu bằng đại học trong tuyển dụng, tập trung đánh giá năng lực thực tế, cho thấy bằng cấp không còn là yếu tố quyết định.

Cuối cùng, nhận thức xã hội về con đường thành công cũng đang thay đổi. Nhiều người chọn học nghề, khởi nghiệp hoặc theo đuổi các chương trình đào tạo ngắn hạn để nhanh chóng tham gia thị trường lao động thay vì theo đuổi bằng đại học truyền thống.

>> Không bằng đại học, không kinh nghiệm, U40 vẫn kiếm hơn 3 tỷ đồng/năm mà còn được làm tại nhà