Huyện rộng nhất Việt Nam có diện tích lớn hơn 3 tỉnh cộng lại, được mệnh danh là 'chảo lửa Đông Dương'
3 tỉnh Hưng Yên (930,2km2), Hà Nam (860,9km2) và Bắc Ninh (822,7km2) cộng lại vẫn chưa bằng diện tích của huyện Tương Dương.
Theo số liệu của Tổng Cục thống kê, huyện Tương Dương có diện tích hơn 2.800km2, là huyện có diện tích lớn nhất tỉnh Nghệ An và cũng là đơn vị cấp huyện rộng nhất của cả nước.
So với các tỉnh trong cả nước, diện tích của huyện này lớn hơn 20 tỉnh, thành là Bắc Ninh, Hải Phòng, Hải Dương, Hưng Yên, Thái Bình, Vĩnh Phúc, Nam Định, Hà Nam, Ninh Bình, thành phố Đà Nẵng, Bình Dương, Bà Rịa - Vũng Tàu, TPHCM, Vĩnh Long, Hậu Giang, Bạc Liêu, Tiền Giang, Bến Tre, Trà Vinh và thành phố Cần Thơ.
Không những thế, 3 tỉnh Hưng Yên (930,2km2), Hà Nam (860,9km2) và Bắc Ninh (822,7km2) cộng lại vẫn chưa bằng diện tích của huyện Tương Dương.
Huyện có nhiều "cái nhất"
Nhắc đến Tương Dương, người ta thường nhớ ngay đến huyện miền núi nghèo của Nghệ An. Ít ai biết, huyện nghèo này có lịch sử lâu đời với những giá trị đặc sắc hiếm nơi nào có được.
Từ xa xưa, Tương Dương đã là nơi cư trú của người Việt cổ. Trải qua những thăng trầm lịch sử, các biến động về địa giới và tên gọi, đến năm Kỷ Sửu 1469, vua Lê Thánh Tông đã ra chỉ dụ xác định lại bản đồ đất nước, tên gọi Tương Dương chính thức ra đời.
Tương Dương từ lâu đã giữ một vị trí chiến lược quan trọng, giáp biên giới Lào, là "phên dậu" của Đại Việt. Không chỉ có tầm quan trọng về an ninh quốc phòng, vùng đất này còn đóng vai trò quan trọng trong việc kết nối văn hóa và thương mại giữa các dân tộc miền núi và đồng bằng. Đây là nơi sinh sống của các dân tộc như Thái, Mông, Khơ Mú, với nền văn hóa đặc sắc và đa dạng.
Ngoài các giá trị văn hóa, Tương Dương còn sở hữu nhiều di tích lịch sử nổi bật như đền Cửa Rào (xã Xá Lượng), đền thờ Lý Nhật Quang (xã Tam Quang) và hang Thằm Cóng (xã Tam Bông). Đặc biệt, Đền Vạn - Cửa Rào từ lâu đã trở thành điểm tâm linh quen thuộc của các dân tộc Tương Dương cũng như du khách thập phương.
Với sự đa dạng dân tộc sinh sống, Tương Dương có một nền văn hóa phong phú, đậm đà bản sắc vùng miền. Cộng đồng Thái nổi bật với câu lăm, điệu khắp cùng bộ trang phục duyên dáng; cộng đồng Mông thể hiện qua những bộ trang phục sặc sỡ và điệu múa xòe; cộng đồng Khơ Mú với điệu hát tơm lôi cuốn người nghe bởi âm điệu vui tươi. Bên cạnh đó, các nét văn hóa đặc sắc của đồng bào Tày Poọng, Ơ Đu cũng đang dần hồi sinh.
Dù trải qua nhiều thay đổi về hành chính, người dân Tương Dương luôn giữ gìn và phát huy bản sắc dân tộc. Đặc biệt, những bản Thái cổ như bản Chắn, bản Mác, bản Lau (thị trấn Thạch Giám), bản Xoóng Con, bản Phồng (xã Lưu Kiền), bản Huồi Tố (xã Mai Sơn) vẫn được bảo tồn và phát huy.
Đi theo đường quốc lộ 7, huyện Tương Dương dần hiện ra, nổi bật với những cánh rừng săng lẻ đẹp như tranh vẽ. Cây săng lẻ thẳng đứng, cao vút, trải dài mênh mông hàng chục ha khiến khung cảnh núi rừng trở nên thơ mộng, lãng mạn. Có thể nói, rừng cây săng lẻ là một trong những đặc điểm nổi bật giúp Tương Dương phát triển du lịch.
Ngoài những cánh rừng săng lẻ, Tương Dương còn có nhiều lợi thế khác như nằm trong vùng lõi khu dự trữ sinh quyển lớn nhất Đông Nam Á. Rừng ở Tương Dương vô cùng đa dạng, phong phú về chủng loại, có tuổi đời hơn 1.000 năm, trong đó nhiều loài thực vật, động vật đã được ghi vào sách đỏ Việt Nam.
Huyện này cũng là nơi khởi nguồn của dòng Sông Cả. Với lợi thế địa hình nằm trong khu dự trữ sinh quyển lớn nhất Đông Nam Á, Tương Dương có hệ thống sông, suối dày đặc...
Dù được bao quanh bởi những cánh rừng bạt ngàn, nhưng điều đó cũng không thể làm dịu đi cái nắng nóng đã trở thành đặc trưng của vùng đất với lịch sử 555 năm này. Tương Dương nổi tiếng với cái tên “chảo lửa Đông Dương”, bởi đặc điểm thời tiết nơi đây, mùa nắng đến rất sớm và nhiệt độ mùa hè luôn cao hơn so với các khu vực khác trong tỉnh. Trong những ngày hè, nhiệt độ tại Tương Dương có thể lên đến 41-42 độ C, cộng với gió Lào càng làm tăng thêm cảm giác oi bức, nóng nực.
Vì thế, nguồn điện tại đây đóng vai trò vô cùng quan trọng. Nhà máy thủy điện Bản Vẽ (xã Yên Na, Tương Dương) với công suất sản xuất lên tới gần 1.100 triệu KWh mỗi năm không chỉ cung cấp điện cho huyện và các khu vực khác trong nước mà còn cung cấp một phần cho Lào. Với diện tích lưu vực lên tới 8.700 km2, Bản Vẽ là công trình thủy điện lớn nhất Bắc Trung Bộ, góp phần cung cấp nước sinh hoạt, phục vụ sản xuất, ngăn mặn và phòng chống lũ cho vùng hạ lưu sông Cả.
Một trong những huyện nghèo nhất cả nước
Dù sở hữu nhiều đặc điểm nổi bật nhưng Tương Dương hiện vẫn là một trong những huyện nghèo của tỉnh Nghệ An và nằm trong nhóm 62 huyện nghèo nhất cả nước. Khoảng 93% diện tích huyện là rừng tự nhiên và đất lâm nghiệp, trong khi diện tích đất nông nghiệp lại rất hạn chế và manh mún gây nhiều khó khăn trong việc quy hoạch sản xuất.
Bên cạnh đó, do vị trí biên giới xa trung tâm tỉnh, Tương Dương gặp rất nhiều khó khăn trong việc thu hút các doanh nghiệp đầu tư.
Có diện tích rộng lớn nhưng dân số chỉ hơn 83.000 người, Tương Dương có mật độ dân số thấp, đứng trong top các địa phương có mật độ dân cư thưa thớt nhất cả nước. Hơn 90% dân số huyện là đồng bào dân tộc thiểu số.
Theo Báo Nghệ An, năm 2024, tổng giá trị sản xuất của huyện ước đạt 6.193.268 triệu đồng, hoàn thành 100,1% mục tiêu đề ra. Tốc độ tăng trưởng năm 2024 đạt 7,7%, với thu nhập bình quân đầu người ước đạt 38,4 triệu đồng, tăng 6,7% so với cùng kỳ năm trước.
Lĩnh vực giáo dục đã đạt được nhiều thành tựu đáng kể. Trong 5 năm liên tiếp, ngành Giáo dục và Đào tạo huyện được xếp loại hoàn thành xuất sắc nhiệm vụ. Năm 2024, huyện có 2 nhà giáo được phong tặng danh hiệu Nhà giáo Ưu tú. Mạng lưới trường lớp được tổ chức hợp lý, giúp nâng cao hiệu quả quản lý giáo dục và chất lượng giảng dạy.
Về văn hóa - xã hội, Tương Dương cũng có những bước phát triển đáng ghi nhận. Tỷ lệ gia đình văn hóa đạt 86,3% và tỷ lệ làng, bản đạt chuẩn văn hóa đạt 93,1% trong năm 2024. Các hoạt động an sinh xã hội được đảm bảo, chính sách xã hội thực hiện đầy đủ và đúng đối tượng.
Huyện cũng triển khai nhiều giải pháp đào tạo nghề và giải quyết việc làm cho lao động. Trong năm 2024, đã tổ chức 16 phiên giới thiệu việc làm lưu động tại các xã, thu hút hơn 3.500 lao động tham gia. Số lao động qua đào tạo nghề đạt 2.978 người và 3.449 lao động được giải quyết việc làm, trong đó có 290 lao động đi làm việc tại Nhật Bản và Hàn Quốc.
Tuy nhiên, tính đến cuối năm 2024, tỷ lệ hộ nghèo tại Tương Dương vẫn còn 25,3%, cao gấp 6 lần mức bình quân của tỉnh.
Dù còn nhiều thử thách, sau 555 năm hình thành và phát triển, với sự nỗ lực không ngừng của lãnh đạo và nhân dân, Tương Dương đã có những thay đổi rõ rệt. Từ một vùng đất hoang sơ, là "phên dậu" trải qua bao biến cố lịch sử, nơi đây đã vươn lên trở thành một huyện miền núi giàu bản sắc, hòa quyện giữa truyền thống văn hóa lâu đời. Đặc biệt, chính quyền và nhân dân Tương Dương không ngừng học hỏi, nỗ lực vươn lên với tinh thần đổi mới, phát triển bền vững.
* Tổng hợp
