Kẹt giữa dầu Nga và thuế Mỹ, siêu cường châu Á buộc phải chọn phe

Tổng thống Donald Trump mới đây chỉ trích Ấn Độ vì đã mua một lượng lớn dầu từ Nga, thậm chí đe dọa áp thêm thuế “trừng phạt” bên cạnh mức thuế 25% hiện có – một tuyên bố bất ngờ như “sét đánh ngang tai”.

Kể từ khi Nga xâm lược Ukraine cách đây ba năm, Ấn Độ đã nổi lên là một trong những quốc gia mua năng lượng Nga rõ rệt nhất, trong bối cảnh hầu hết các nước phương Tây cắt giảm hoặc ngừng hoàn toàn việc nhập khẩu từ Nga. Các nỗ lực do Mỹ và châu Âu dẫn đầu nhằm gây thiệt hại tài chính cho Nga và trừng phạt Tổng thống Vladimir V. Putin đã kéo giá dầu giảm mạnh. Ấn Độ nhận thấy đây là cơ hội mua vào giá rẻ và đã nhanh chóng tận dụng.

Dù trong quá khứ từng thể hiện nhiều bất mãn với các chính sách thương mại của Ấn Độ, ông Trump chưa từng tập trung chỉ trích vào việc nước này mua dầu Nga. Giới chức New Delhi thậm chí còn kỳ vọng rằng nếu ông Trump tái đắc cử, ông sẽ giảm bớt sức ép từ Washington – điều mà họ từng phải hứng chịu dưới thời Tổng thống đương nhiệm Joseph R. Biden và nhiều lãnh đạo phương Tây khác – yêu cầu Ấn Độ chọn phe trong cuộc xung đột với Nga.

Dầu Nga giúp Ấn Độ hưởng lợi kinh tế

Ấn Độ và Nga vốn có mối quan hệ thương mại lâu đời, và ngành năng lượng đã trở thành một phần dễ dàng tích hợp vào mối quan hệ đó: Nga có nguồn cung dồi dào, còn Ấn Độ là nước nhập khẩu năng lượng lớn.

Trong năm đầu tiên sau khi xung đột nổ ra ở Ukraine (từ tháng 2/2022), dầu của Nga đã trở thành nguồn cung cực kỳ quan trọng với Ấn Độ. Đầu năm đó, Nga chỉ chiếm 0,2% trong tổng lượng dầu thô nhập khẩu của Ấn Độ. Nhưng khi các thị trường châu Âu “đóng cửa” với dầu Nga, các chuyến hàng đường biển bắt đầu đổ về Ấn Độ. Tới tháng 5/2023, Nga bán cho Ấn Độ hơn 2 triệu thùng dầu thô mỗi ngày – tương đương khoảng 45% tổng nhập khẩu dầu của nước này – vượt qua cả Iraq và Ả Rập Xê Út, những nhà cung cấp truyền thống của Ấn Độ, chỉ đứng sau Trung Quốc.

Trong hai năm qua, Ấn Độ duy trì dòng nhập khẩu dầu từ Nga khá ổn định. Dù giá có biến động, tổng giá trị giao dịch hàng năm vẫn đạt khoảng 275 tỷ USD. Một phần trong số dầu thô đó được các công ty Ấn Độ tinh chế để sử dụng trong nước, phần còn lại được xuất khẩu dưới dạng sản phẩm như diesel – trong đó có một phần quay ngược lại châu Âu.

Giá dầu nhập khẩu rẻ giúp kinh tế Ấn Độ hưởng lợi đáng kể, nhất là trong việc ổn định tỷ giá nội tệ. Các doanh nghiệp tư nhân cũng thu lợi, điển hình như Reliance Group của tỷ phú Mukesh Ambani – sở hữu nhà máy lọc dầu lớn nhất thế giới đặt tại bờ tây Ấn Độ. Kể từ khi chiến sự Nga–Ukraine nổ ra, cổ phiếu của Reliance tăng 34%, trong khi Exxon Mobil – một tập đoàn dầu khí khổng lồ của Mỹ – gần như không tăng.

Thách thức đối ngoại

Tuyên bố bất ngờ của ông Trump có thể khiến Thủ tướng Narendra Modi gặp khó hơn trong đàm phán thương mại song phương. Ông Trump từng nhiều lần nhấn mạnh mục tiêu xóa bỏ mức thâm hụt thương mại 44 tỷ USD mà Mỹ đang gánh chịu với Ấn Độ. Theo quan điểm của nhóm đàm phán Ấn Độ, một cách để xoa dịu Washington là tăng mua dầu hoặc khí đốt tự nhiên từ Mỹ.

Tuy nhiên, nếu làm như vậy lúc này sẽ bị xem như một sự “nhượng bộ”.

Điều này khiến ông Modi – người vẫn duy trì hình ảnh cứng rắn trong nước – rơi vào tình thế khó xử. Ông Trump từ tháng 6 đã nhiều lần tìm cách “lấn át” ông Modi trên trường quốc tế, ví dụ như tự nhận công lao trong việc thiết lập lệnh ngừng bắn giữa Ấn Độ và Pakistan. Phe đối lập trong nước cũng lợi dụng tình huống này để chỉ trích ông Modi vì không dám đối đầu thẳng thắn với ông Trump.

Tối thứ Tư, ông Trump tiếp tục đưa ra hai phát ngôn công kích khác liên quan đến dầu mỏ. Trên mạng xã hội, ông viết: “Tôi chẳng quan tâm Ấn Độ làm gì với Nga. Họ có thể kéo kinh tế nhau xuống đáy cũng được”.

Ông cũng tuyên bố Mỹ đang đàm phán một thỏa thuận với Pakistan để các công ty Mỹ được khai thác mỏ dầu của Pakistan – và kết luận một cách khiêu khích rằng: “Biết đâu sau này họ lại bán dầu cho Ấn Độ!”

Theo công ty Kpler (chuyên theo dõi dữ liệu hàng hóa và vận tải), các nhà máy lọc dầu Ấn Độ trong những tuần gần đây đã giảm lượng mua dầu Nga. Tuy nhiên, việc thay thế hoàn toàn nguồn dầu từ Nga sẽ rất tốn kém và phức tạp về mặt hậu cần, do nhiều nhà máy lọc dầu của Ấn Độ đã được thiết kế để xử lý loại dầu thô đặc, nhiều lưu huỳnh – đúng đặc tính của dầu Nga.

Kpler cảnh báo trong một báo cáo hôm thứ Năm: “Nếu bị buộc phải chuyển hướng khỏi dầu Nga, Ấn Độ sẽ phải đối mặt với một quá trình vừa tốn kém, vừa phức tạp, lại tiềm ẩn rủi ro chính trị”.

Dù bị đe dọa áp thuế 25% từ Mỹ – điều có thể làm chậm tốc độ tăng trưởng kinh tế – Ấn Độ vẫn được đánh giá là nền kinh tế tăng trưởng nhanh nhất thế giới, có quy mô đang tiệm cận với Nhật Bản và Đức.

Theo giới chức New Delhi, trong suốt bốn tháng đàm phán qua lại với chính quyền Trump về thuế quan, vấn đề dầu Nga chưa từng được đề cập.

Ajay Srivastava – cựu quan chức thương mại và sáng lập Tổ chức Sáng kiến Nghiên cứu Thương mại Toàn cầu (Global Trade Research Initiative) – bác bỏ chỉ trích của ông Trump, cho rằng dầu Nga giá rẻ đã giúp Ấn Độ kiểm soát lạm phát giữa lúc thế giới đầy biến động. Ông nhận định mức thuế phạt chỉ là một đòn mặc cả chính trị:

“Ấn Độ đã tránh được cái bẫy của một thỏa thuận thiên lệch, và đó là một thành công”.

Theo The New York Times