Khung khổ pháp lý cho tài sản số: Thế giới đã đi được một chặng đường dài, Việt Nam vẫn đang loay hoay thí điểm

Tài sản số đang dần tác động mạnh đến hệ thống tài chính toàn cầu

Ông Lưu Minh Sang, Giảng viên Trường Đại học Kinh tế - Luật, Đại học Quốc gia TP. HCM cho rằng, hiện đang có 3 xu hướng quản lý tiền số, tài sản số chính trên thế giới.

Các quốc gia phát triển như Mỹ, Singapore và nhiều nước châu Âu đang áp dụng phương pháp quản lý linh hoạt dựa trên rủi ro, tập trung xây dựng khung pháp lý cân bằng giữa thúc đẩy đổi mới và bảo vệ người dùng.

Ngược lại, một số quốc gia như Trung Quốc và Nga lại áp dụng cách tiếp cận hạn chế hơn. Trung Quốc đã cấm giao dịch tiền mã hóa tư nhân nhưng đồng thời tích cực phát triển đồng Nhân Dân Tệ kỹ thuật số (CBDC).

Còn các thị trường mới nổi lại chọn cách tiếp cận từng bước, vừa theo dõi diễn biến quốc tế, vừa xây dựng khung pháp lý theo từng giai đoạn.

Tài sản số đang dần tác động mạnh đến hệ thống tài chính toàn cầu.

Bên cạnh khuyến khích đổi mới sáng tạo, tranh thủ các lợi ích về kinh tế - công nghệ thì bảo vệ người tiêu dùng và ổn định tài chính cũng là những ưu tiên chung của các quốc gia khi xây dựng khung pháp lý. Đồng thời, các tiêu chuẩn, nguyên tắc toàn cầu về chống rửa tiền (AML), chống tài trợ khủng bố (CFT) và giám sát đối với tài sản số cũng dần được định hình và thúc đẩy bởi các tổ chức quốc tế như Hội đồng Ổn định Tài chính (FSB), Ủy ban Giám sát Ngân hàng Basel (BCBS), Nhóm Đặc nhiệm Hành động Tài chính (FATF) và Tổ chức Quốc tế về Ủy ban Chứng khoán (IOSCO).

“Tuy cách tiếp cận khác nhau nhưng một số xu hướng chung cũng đang hình thành trên bình diện quốc tế. Hầu hết Chính phủ đều đã nhận ra rằng tài sản số đang dần tác động mạnh đến hệ thống tài chính toàn cầu và nhìn thấy sự cần thiết phải có khung pháp lý để quản lý lĩnh vực này. Bản chất pháp lý của tài sản số đang ngày càng rõ ràng hơn và bắt đầu được định danh vào các quy định pháp luật”, ông Lưu Minh Sang nhận định.

>>Chủ tịch SSI Nguyễn Duy Hưng ăn tối cùng quỹ đầu tư lớn nhất thế giới, bàn 'đại sự' nâng hạng

Việt Nam vẫn loay hoay thí điểm

Trong khi nhiều quốc gia đã đi được một chặng đường dài về xây dựng khung pháp lý cho tiền số, tài sản số, Việt Nam vẫn chưa có nhiều động thái. Theo ông Lưu Minh Sang, Việt Nam hiện vẫn đang loay hoay ở bước đề xuất khung pháp lý thí điểm và tranh luận nên coi tiền số là tài sản, hàng hóa, chứng khoán hay phương tiện thanh toán.

“Nhìn lại Việt Nam, có thể thấy chúng ta đang chậm hơn các nước trong khu vực từ 6 - 8 năm trong cuộc đua phát triển thị trường tiền số. Trong khi Singapore, Thái Lan, Indonesia đã thiết lập khung pháp lý rõ ràng và thu hút dòng vốn lớn, Việt Nam vẫn loay hoay ở giai đoạn đề xuất thí điểm, tranh luận. Sự chậm trễ này không chỉ khiến Việt Nam bỏ lỡ cơ hội phát triển mà còn tạo ra khoảng trống pháp lý, khiến thị trường trong nước rơi vào tình trạng mập mờ, khó kiểm soát và dễ phát sinh rủi ro”, ông Sang nói.

Xây dựng hành lang pháp lý về tiền ảo, tài sản ảo, ngăn ngừa rủi ro rửa tiền. Ảnh minh họa

Vị chuyên gia này nhận định việc chưa có môi trường pháp lý rõ ràng khiến Việt Nam bỏ lỡ cơ hội vàng trong cuộc đua blockchain. Nhiều doanh nghiệp buộc phải “xuất ngoại” để đăng ký công ty hoặc chấp nhận hoạt động trong “vùng xám”, vừa rủi ro, vừa khiến dòng tiền và nhân lực chất lượng cao “chảy” ra nước ngoài.

Trong khi đó, nhà đầu tư cá nhân cũng gần như “tự bơi” giữa thị trường tiền số. Khi gặp lừa đảo hay tranh chấp, họ không có điểm tựa pháp lý, chỉ biết kêu cứu hoặc chấp nhận mất trắng. Chưa kể, khi giao dịch tiền số diễn ra âm thầm mà thiếu cơ chế giám sát, nguy cơ rửa tiền và chảy máu ngoại tệ trở thành bài toán nan giải.

“Sự chậm trễ về thể chế trong thời đại số sẽ tạo nên một khoảng cách rất đáng sợ. Nó không chỉ làm đất nước mất cơ hội phát triển mà còn làm suy yếu tính cạnh tranh và an ninh tài chính. Nếu tiếp tục ngập ngừng, Việt Nam có thể để vuột qua chu kỳ bùng nổ của blockchain và tài sản số”, ông Sang cảnh báo.

Trong Công điện 22 mới đây, Thủ tướng Phạm Minh Chính đã chỉ đạo Bộ Tài chính khẩn trương hoàn thiện hồ sơ nghị quyết thí điểm quản lý tài sản số, tài sản mã hóa. Ông Sang đánh giá động thái này là một bước tiến quan trọng, thể hiện sự quyết liệt của Chính phủ, mở đường cho việc thiết lập khung pháp lý rõ ràng cho lĩnh vực này. Từ kinh nghiệm của các quốc gia đi trước, ông cho rằng vấn đề quan trọng nhất cần ưu tiên giải quyết là nhanh chóng xây dựng khuôn khổ pháp lý để hình thành thị trường tài sản số theo hướng minh bạch và bảo vệ người dùng.

“Điều kiện tiên quyết là phải xác định bản chất pháp lý của tài sản số và định danh vào quy định pháp luật. Việc thiết lập định nghĩa pháp lý rõ ràng sẽ tạo nền tảng cho toàn bộ cấu trúc quy định. Hiện tại, việc thiếu phân loại pháp lý khiến các nhà đầu tư, doanh nghiệp và cơ quan quản lý gặp khó khăn trong việc xác định trách nhiệm, quyền lợi và nghĩa vụ của các bên liên quan”, ông Sang nhấn mạnh.

Bên cạnh đó, vị chuyên gia này cũng khuyến nghị cần xác định rõ cơ quan quản lý chuyên trách cho từng loại tài sản số. Song song với đó, xây dựng các quy định về thuế, kế toán và báo cáo tài chính liên quan đến tài sản số, tạo môi trường minh bạch cho người tham gia thị trường cũng là điều vô cùng cần thiết.

Ngoài ra, Việt Nam cũng cần cung cấp cơ sở pháp lý cho việc thực thi các yêu cầu về AML/CFT theo tiêu chuẩn quốc tế, giúp bảo vệ hệ thống tài chính và thu hút đầu tư quốc tế. Vì là quốc gia đi sau, Việt Nam cũng cần áp dụng những chính sách ưu đãi về thuế, phí để thu hút các nhà cung cấp dịch vụ tài sản số cũng như sự tham gia của các nhà đầu tư. Đồng thời, việc xây dựng và hoàn thiện khung pháp lý phải được tiến hành theo lộ trình từng giai đoạn với sự tham vấn của các bên liên quan, bao gồm doanh nghiệp công nghệ, tổ chức tài chính và chuyên gia quốc tế để đảm bảo tính khả thi và hiệu quả của khung pháp lý.

“Việt Nam có thể học từ bài học của các quốc gia đi trước, từ đó áp dụng chọn lọc và sửa đổi linh hoạt cho bối cảnh trong nước. Song, lựa chọn duy nhất là phải quyết liệt, chủ động thử nghiệm và điều chỉnh liên tục. Nếu chúng ta để lỡ thời điểm thì cái giá phải trả có thể còn đắt hơn nhiều so với những gì chúng ta lo sợ khi ban hành chính sách và quy định”, ông Sang nhấn mạnh.

>>Chủ tịch SSI Nguyễn Duy Hưng: Tiền số $TRUMP là nước đi táo bạo, dùng 'Kinh tế chú ý' để gia tăng ảnh hưởng