Một tiểu hành tinh to bằng cây cầu đang lao về phía trái đất với tốc độ hơn 32.000 km/h

Theo Trung tâm Nghiên cứu Thiên thể Gần Trái Đất (CNEOS), tiểu hành tinh 2025 VP1 có đường kính khoảng 11 mét, đang di chuyển với vận tốc gần 29.450 km mỗi giờ.

Vật thể này dự kiến đến gần Trái Đất nhất vào thứ ba ở khoảng cách xấp xỉ 581.000 km. Cùng ngày, tiểu hành tinh 2025 VC4, cũng có kích cỡ tương đương một chiếc xe buýt, sẽ đi ngang hành tinh của chúng ta ở khoảng cách khoảng 2 triệu km.

Lớn nhất trong ba vật thể là 3361 Orpheus, có đường kính khoảng 427 mét và vận tốc xấp xỉ 32.000 km mỗi giờ. Nó sẽ lướt qua vào thứ tư. Dù có kích thước đủ lớn để được xếp vào nhóm "nguy hiểm tiềm tàng" nếu đến đủ gần, khoảng cách dự báo vẫn được đánh giá là an toàn.

Nếu hình dung Trái Đất như một quả bóng đá, 2025 VP1 sẽ đi qua ở khoảng cách tương đương việc đặt một viên bi cách quả bóng khoảng 100 mét. Với chuẩn mực vũ trụ, đây vẫn là một khoảng cách rất xa. Trong khi đó, 2025 VC4 còn ở xa hơn gấp khoảng năm lần khoảng cách từ Trái Đất đến Mặt trăng.

Để hiểu nguồn gốc của những tảng đá vũ trụ này, cần quay ngược thời gian về 4,6 tỷ năm trước, giai đoạn hệ Mặt trời vừa hình thành từ một đám mây khí và bụi khổng lồ. Phần lớn vật chất kết lại tạo thành Mặt trời và các hành tinh. Những mảnh vụn không đủ điều kiện hợp nhất đã trở thành các tiểu hành tinh. Hầu hết trong số đó nằm trong vành đai chính giữa sao Hỏa và sao Mộc, nơi tập trung từ các hạt bụi nhỏ đến các khối đá đường kính hàng trăm ki-lô-mét. Một phần có quỹ đạo lệch, tiến vào vùng lân cận quỹ đạo Trái Đất, được gọi là thiên thể gần Trái Đất.

Không phải tất cả thiên thể gần Trái Đất đều nguy hiểm. NASA phân loại riêng các tiểu hành tinh "nguy hiểm tiềm tàng", tức những vật thể có đường kính từ khoảng 140 mét trở lên và có thể tiến vào khoảng cách dưới 7,4 triệu km so với quỹ đạo Trái Đất quanh Mặt trời. Trong ba tiểu hành tinh xuất hiện tuần này, chỉ 3361 Orpheus có kích thước đạt ngưỡng phân loại. Tuy vậy, điều đó không có nghĩa nó đang đe dọa Trái Đất. Nhãn "nguy hiểm tiềm tàng" chỉ thể hiện rằng trong những khoảng thời gian kéo dài hàng thế kỷ hoặc lâu hơn, quỹ đạo của vật thể có thể thay đổi theo cách làm tăng xác suất va chạm.

Quỹ đạo tiểu hành tinh liên tục biến đổi dưới tác động của lực hấp dẫn từ các hành tinh lớn như sao Mộc, hiệu ứng Yarkovsky khiến bề mặt nóng lên rồi phát bức xạ nhiệt tạo lực đẩy rất nhỏ, hoặc va chạm giữa các tiểu hành tinh. Những tác động này có thể rất nhỏ trong ngắn hạn nhưng cộng dồn trong hàng nghìn đến hàng triệu năm, khiến đường bay thay đổi đáng kể.

Trong lịch sử Trái Đất, các vụ va chạm với tiểu hành tinh từng gây ra hậu quả lớn. Tiến trình tuyệt chủng của khủng long, xảy ra cách đây khoảng 66 triệu năm, là kết quả của một cú va chạm từ một vật thể đường kính khoảng 10 km. Năm 1908, vụ nổ trên không ở Tunguska tại Siberia đã thổi bay khoảng 2.000 km² rừng. Gần đây hơn, năm 2013, một tiểu hành tinh cỡ 20 mét phát nổ trên bầu trời Chelyabinsk làm vỡ cửa kính và khiến khoảng 1.500 người bị thương.

Để phòng ngừa nguy cơ trong tương lai, NASA đã và đang phát triển nhiều biện pháp bảo vệ hành tinh. Cơ quan này liên tục theo dõi hàng nghìn tiểu hành tinh, cập nhật quỹ đạo và đánh giá rủi ro. Năm 2022, nhiệm vụ DART chứng minh con người có thể làm chệch hướng quỹ đạo một tiểu hành tinh bằng cách cho tàu vũ trụ lao vào nó. NASA và các tổ chức quốc tế cũng xây dựng những kế hoạch ứng phó trong trường hợp phát hiện vật thể có nguy cơ va chạm, đồng thời phát triển công nghệ phát hiện các tiểu hành tinh nhỏ nhưng có thể gây thiệt hại ở quy mô thành phố.

NASA vận hành hệ thống Sentry, công khai danh sách những tiểu hành tinh có xác suất va chạm dù rất nhỏ trong vòng 100 năm tới. Hiện không có vật thể nào trong danh sách sở hữu khả năng va chạm đáng kể. Các nhà khoa học ước tính một va chạm quy mô thảm họa như sự kiện tuyệt chủng khủng long chỉ xảy ra trung bình mỗi 100 triệu năm, trong khi các vụ nổ cỡ Tunguska có thể xuất hiện vài trăm năm một lần.

Việc theo dõi những tiểu hành tinh dù không nguy hiểm vẫn mang ý nghĩa quan trọng. Đây là biện pháp bảo hiểm để kịp thời phát hiện nguy cơ, là dịp kiểm tra hệ thống cảnh báo và cũng là cơ hội thu thập dữ liệu khoa học quý giá. Mỗi lần một vật thể bay sượt qua, giới khoa học lại hiểu rõ hơn về thành phần, cấu trúc và cách chúng di chuyển trong vũ trụ. Nhờ vậy, khả năng dự đoán và ứng phó của con người đối với những mối đe dọa trong tương lai tiếp tục được cải thiện.

Ba tiểu hành tinh 2025 VP1, 2025 VC4 và 3361 Orpheus, dù được theo dõi sát sao, đều không gây rủi ro cho Trái Đất trong hiện tại. Tuy nhiên, sự xuất hiện của chúng tiếp tục là lời nhắc rằng việc hiểu biết và chuẩn bị từ sớm luôn là yếu tố quyết định trong bảo vệ hành tinh.