Nền kinh tế lớn nhất Đông Nam Á ‘lung lay’: Đồng nội tệ ‘lao dốc không phanh’, đất nước có nguy cơ rơi vào bẫy thu nhập trung bình
Trong năm tháng đầu tiên dưới thời Tổng thống Prabowo Subianto, chỉ số Jakarta Composite đã giảm gần 20%. Đồng rupiah cũng mất giá đáng kể.
Từ khi Tổng thống Prabowo Subianto nhậm chức vào tháng 10, thị trường chứng khoán Indonesia liên tục giảm. Đến cuối tháng 3, đồng rupiah cũng mất giá mạnh, chạm mức thấp nhất kể từ cuộc khủng hoảng tài chính châu Á 1997-1998, thời điểm Indonesia phải nhờ Quỹ tiền tệ quốc tế (IMF) cứu trợ.
Điều này xảy ra dù ông Prabowo cam kết thu hút đầu tư và nâng tăng trưởng kinh tế lên 8% mỗi năm, cao hơn đáng kể so với mức khoảng 5% trong thập kỷ qua. Trong những tháng đầu tiên cầm quyền, ông đã đưa ra nhiều chính sách mới, nhưng giới đầu tư ngày càng lo ngại về tình hình tài chính của Indonesia.
Tổng thống Prabowo đã triển khai những chính sách nào?
Ông Prabowo kế thừa một nền kinh tế đã vượt qua đại dịch Covid-19 và tiếp tục tăng trưởng nhờ một thập kỷ đầu tư mạnh vào hạ tầng và thu hút vốn nước ngoài. Thay vì tập trung vào đường cao tốc và giao thông, ông ưu tiên phát triển “hạ tầng mềm” như giáo dục và y tế.
Chính phủ Indonesia đã thực hiện nhiều chính sách dân túy như tăng lương tối thiểu 6,5%, cung cấp kiểm tra sức khỏe và bữa trưa miễn phí cho hàng chục triệu người. Ngoài ra, Tổng thống Prabowo còn bất ngờ hủy kế hoạch tăng thuế bán hàng ngay trước khi áp dụng và giữ nguyên trợ cấp khí đốt cho hàng triệu hộ gia đình, dù chính sách này tiêu tốn khoảng 350.000 tỷ rupiah (21 tỷ USD) mỗi năm.
Những cải cách này hướng đến việc nâng cao phúc lợi, cải thiện năng suất lao động và thu hút đầu tư nước ngoài. Hiện nay, hơn một phần ba người Indonesia trên 15 tuổi chỉ có trình độ Tiểu học hoặc thấp hơn, khiến mục tiêu trở thành quốc gia phát triển vào năm 2045 gặp nhiều thách thức.
Một sáng kiến quan trọng khác là thành lập Quỹ đầu tư quốc gia Danantara, được kỳ vọng sẽ thu hút vốn nước ngoài và quản lý hiệu quả tài sản nhà nước. Ông Prabowo tuyên bố Quỹ này có thể kiểm soát lượng tài sản lên tới 900 tỷ USD.
Nhằm nâng cao vị thế công nghiệp của Indonesia, vào tháng 2, chính quyền Prabowo cũng thuyết phục thành công Apple đầu tư 1 tỷ USD.
Nhà đầu tư phản ứng ra sao với chính sách của ông Prabowo?
Trong năm tháng đầu tiên dưới thời Tổng thống Prabowo, chỉ số Jakarta Composite đã giảm gần 20%. Đồng rupiah cũng mất giá đáng kể, chỉ đứng sau won Hàn Quốc – đồng tiền chịu tác động mạnh do bất ổn chính trị – trong số các đồng tiền châu Á giảm giá nhiều nhất.
Các nhà đầu tư lo lắng rằng những thay đổi chính sách diễn ra quá nhanh và bộ máy hành chính cồng kềnh có thể kìm hãm tăng trưởng. Mặc dù ông Prabowo cam kết nâng cao hiệu quả hoạt động của Chính phủ, ông lại mở rộng số lượng Bộ lên 48, nhiều hơn đáng kể so với 34 bộ dưới thời Tổng thống Joko Widodo.
Bên cạnh đó, nhiều người cũng lo ngại về việc Chính phủ sẽ tìm nguồn tài chính cho các chương trình mà không vượt quá mức thâm hụt ngân sách 3% GDP. Để giải quyết vấn đề này, Tổng thống Prabowo yêu cầu các Bộ ngành và chính quyền địa phương cắt giảm chi tiêu, nhằm tiết kiệm tới 19 tỷ USD cho các chương trình xã hội. Tuy nhiên, kế hoạch này vấp phải sự phản đối từ bộ máy hành chính.
Thêm nữa, các nhà lập pháp đang xem xét lại vai trò của Ngân hàng Trung ương, khiến thị trường càng trở nên bất ổn.
Thách thức lớn đối với ông Prabowo là đảm bảo các chính sách dân túy không gây mất kiểm soát tài chính, đặc biệt khi căng thẳng thương mại leo thang do chính sách thuế quan của Tổng thống Mỹ Donald Trump tác động đến thị trường toàn cầu.
Khi ngân sách nhà nước được điều chỉnh để ưu tiên các sáng kiến mới, doanh thu trong hai tháng đầu năm đã giảm 21% so với cùng kỳ năm trước, dẫn đến tình trạng thâm hụt ngân sách – điều chưa từng xảy ra kể từ năm 2021.
Vào tháng 3, Fitch Ratings cảnh báo rằng tình hình tài khóa của Indonesia đang trở nên "cực kỳ bất định", trong khi Moody’s bày tỏ lo ngại về môi trường kinh tế bên ngoài và sự thiếu minh bạch trong hoạt động của Danantara.
Trước lo ngại của giới đầu tư, Bộ trưởng Tài chính kỳ cựu Sri Mulyani Indrawati bác bỏ tin đồn từ chức và khẳng định sẽ quản lý tài chính nhà nước một cách thận trọng. Để trấn an thị trường về Danantara, Chính phủ đã mời những nhân vật có tầm ảnh hưởng vào Hội đồng cố vấn, trong đó có tỷ phú Ray Dalio – nhà sáng lập Bridgewater Associates – và nhà kinh tế Jeffrey Sachs.
Các sáng kiến của Prabowo nhận được sự ủng hộ trong nước và mức tín nhiệm của ông vẫn cao. Tuy nhiên, câu hỏi đặt ra là liệu Indonesia – quốc gia đông dân thứ tư thế giới với 280 triệu người – có thể tiếp tục duy trì tăng trưởng thu nhập, hay sẽ rơi vào “bẫy thu nhập trung bình” như Thái Lan.
