Ông Trump ra 'tối hậu thư' với dầu Nga, quốc gia châu Á thách thức quyền lực Mỹ

Ba năm trước, Ấn Độ đã tăng mạnh nhập khẩu dầu từ Nga. Động thái này mang lại lợi ích cho cả hai quốc gia — và ở một mức độ nào đó, cho cả nền kinh tế toàn cầu.

Giờ đây, Tổng thống Donald Trump yêu cầu Ấn Độ đảo ngược chính sách này, từ bỏ “thói quen” dùng dầu giá rẻ từ Nga hoặc sẽ phải đối mặt với các mức thuế quan gây thiệt hại nghiêm trọng. Câu hỏi đặt ra: Ấn Độ sẽ có yêu cầu gì để sẵn sàng làm theo yêu cầu của ông Trump?

Lãnh đạo Ấn Độ đã tuyên bố rõ ràng rằng họ sẽ không tuân theo yêu cầu của Tổng thống Mỹ. Bộ Ngoại giao Ấn Độ gọi mức phạt này là “không công bằng, vô lý và không thể chấp nhận”, đồng thời khẳng định “Ấn Độ sẽ thực hiện mọi hành động cần thiết để bảo vệ lợi ích quốc gia”.

Tuy nhiên, về mặt pháp lý và công nghệ, việc giảm dần sự phụ thuộc vào dầu Nga không phải là điều bất khả thi.

Trước chiến sự tại Ukraine, Nga chỉ chiếm khoảng 1% lượng dầu nhập khẩu của Ấn Độ. Khi châu Âu ngừng mua dầu Nga để trừng phạt cuộc xâm lược toàn diện, Ấn Độ - giống như Trung Quốc - đã nhanh chóng tận dụng cơ hội mua dầu thô với mức chiết khấu vài USD mỗi thùng. Cơ quan xếp hạng ICRA của Ấn Độ ước tính động thái này đã giúp doanh nghiệp Ấn Độ tiết kiệm được 13 tỷ USD trong hai năm.

Một cách thầm lặng, điều này làm hài lòng tất cả các bên. Chính quyền Biden, vốn cấm các công ty Mỹ nhập khẩu phần lớn sản phẩm năng lượng từ Nga, lo ngại rằng nếu lệnh cấm vận thành công quá mức, giá dầu toàn cầu sẽ biến động mạnh. Việc chuyển hướng dòng dầu Nga giúp thị trường tương đối ổn định; châu Âu vẫn mua được nhiên liệu tinh chế tại Ấn Độ; và các doanh nghiệp Ấn Độ thu lợi nhuận.

Nhưng hiện nay, ông Trump đã biến giải pháp “vòng tránh” này thành một vũ khí chiến tranh thương mại. Hôm thứ Tư, ông ký sắc lệnh áp thêm thuế 25% đối với hàng hóa nhập khẩu từ Ấn Độ vì cho rằng, theo phát biểu trên mạng Truth Social, Ấn Độ đang hưởng lợi từ chiến sự Nga”. Khi mức phạt này có hiệu lực vào ngày 27/8, nó sẽ khiến mức thuế vốn đã cao tăng gấp đôi, phá vỡ hoàn toàn kế hoạch kinh doanh của bất kỳ doanh nghiệp nào có lợi ích trong thương mại Ấn–Mỹ.

Khả năng thay thế nguồn cung dầu Nga

Về mặt pháp lý, Chính phủ Ấn Độ do Thủ tướng Narendra Modi lãnh đạo có thể dễ dàng áp đặt các điều khoản mới với các công ty tư nhân mua dầu và tinh chế thành sản phẩm tiêu thụ trong nước hoặc xuất khẩu. Nhưng về mặt chính trị lại là câu chuyện khác: Ấn Độ là quốc gia có chủ quyền mạnh mẽ và dân chủ. Ông Modi xây dựng hình ảnh một nhà lãnh đạo cứng rắn, nhưng vẫn cần thắng cử và không thể bị coi là “nghe lời” ông Trump.

Ngoài yếu tố chính trị, việc tái cấu trúc mạng lưới vận chuyển dầu biển toàn cầu, trị giá hàng chục tỷ USD đi qua các cảng Ấn Độ, cũng không dễ dàng. Tuy nhiên, nếu có đủ thời gian và chấp nhận mất lợi nhuận, điều này vẫn khả thi. Ấn Độ đã tăng từ mức nhập dưới 1% dầu từ Nga (tháng 2/2022) lên khoảng 2 triệu thùng/ngày vào tháng 5/2023, chiếm hơn 1/3 tổng lượng nhập khẩu, và duy trì đến nay. Khả năng cao cần khoảng thời gian tương tự để đảo ngược xu hướng này, đưa nguồn cung trở lại các nhà xuất khẩu chính trước đây như Ả Rập Saudi và Iraq. Nhưng tốc độ đó có thể chưa đủ nhanh để làm hài lòng ông Trump.

Một số chuyên gia lâu năm trong ngành lọc dầu phàn nàn rằng điều này sẽ gây phiền phức, do dầu Nga có đặc tính khác, đòi hỏi quy trình xử lý riêng và các nhà máy lọc sẽ phải điều chỉnh lại để tiếp nhận loại dầu từ Trung Đông. Tuy nhiên, theo ông Duttatreya Das - nhà phân tích tại tổ chức nghiên cứu năng lượng toàn cầu Ember và cựu quan chức Tập đoàn Dầu khí Quốc gia Ấn Độ - đây là quan điểm đã lỗi thời. Ông cho biết, các nhà máy lọc hiện đại như của Reliance Industries và Nayara Energy (đều đặt tại bang Gujarat, quê hương ông Modi) “tương thích với nhiều loại dầu thô khác nhau” và có thể thay đổi đầu vào gần như ngay lập tức. Nhà máy của Reliance là lớn nhất thế giới và thuộc nhóm tiên tiến nhất.

Rào cản hợp đồng và tác động kinh tế

Những trở ngại lớn hơn cũng có thể vượt qua. Việc hủy các hợp đồng vận chuyển và cung cấp dầu với Nga có thể được các công ty Ấn Độ viện dẫn điều khoản force majeure (bất khả kháng), lấy lý do “chiến tranh thương mại” của ông Trump để thoái lui.

Ký kết các hợp đồng mới sẽ khó khăn hơn, xét đến quy mô nhập khẩu của Ấn Độ. Quốc gia này tiêu thụ khoảng 5 triệu thùng/ngày — đứng ngay sau Trung Quốc và Mỹ. Tuy nhiên, trong vòng một năm, các nhà mua hàng của Reliance và Nayara Energy (trong đó Rosneft — công ty dầu quốc doanh Nga — nắm 49% cổ phần) có thể tìm được đủ nguồn thay thế ngoài Nga.

Phần lớn dầu thô Nga nhập về từ 2022 được tiêu thụ trong nước, chủ yếu phục vụ nhiên liệu cho xe máy, ô tô, xe tải và máy bay, cùng với các nhu cầu khác như máy phát điện di động, nhựa đường và nhựa. Nhưng người tiêu dùng Ấn Độ hầu như không cảm nhận được lợi ích; giá bán lẻ (tính theo rupee/lít) vẫn tăng đều kể từ đại dịch COVID-19. Chính phủ kiểm soát giá một cách chặt chẽ, điều chỉnh thuế và phí chủ yếu để làm phẳng biến động giá quốc tế.

Việc mua dầu Nga giá rẻ giúp Nhà nước tiết kiệm chi phí nhập khẩu, qua đó hỗ trợ ổn định giá trị đồng rupee và cải thiện lợi nhuận của các tập đoàn như Reliance. Tuy nhiên, tác động ròng tới nền kinh tế trị giá 4 nghìn tỷ USD của Ấn Độ là khá hạn chế. Ngược lại, thuế quan của ông Trump đe dọa làm suy giảm đáng kể tăng trưởng kinh tế, lấy đi một phần giá trị lớn chỉ trong một thời gian ngắn.

Theo The New York Times