Phủ sóng kinh tế đêm tại Việt Nam vướng rào cản gì?

Thế giới giao “người cầm trịch”, nới cơ chế

Đầu năm 2025, Thị trưởng London quyết định thành lập một “lực lượng đặc nhiệm chuyên trách”, không phải để trấn áp tội phạm mà là những người làm nhiệm vụ thúc đẩy kinh tế đêm tại thủ đô nước Anh. Nhóm gồm 11 chuyên gia độc lập được thành lập để xem xét “những thách thức và cơ hội” đối với nền kinh tế đêm và tìm cách cải thiện nó.

Nước Anh liên tục ban hành các chính sách thúc đẩy phát triển kinh tế đêm

Dù là quốc gia tiên phong trong phát triển kinh tế ban đêm, với doanh thu giai đoạn đỉnh cao đạt 66 tỷ bảng mỗi năm, tương đương 6% GDP, lại sở hữu tổ chức chuyên trách theo dõi và phát triển kinh tế đêm - NTIA (Night Time Industries Association), Anh vẫn liên tục nghiên cứu chính sách để mở “đường băng” cho ngành kinh tế này cất cánh. Cụ thể, bổ nhiệm chức danh "Night Czar" (Sa hoàng ban đêm), mở tuyến tàu điện ngầm "Night Tube" tại London, tạo ra hàng trăm triệu bảng Anh mỗi năm, đồng thời thử nghiệm "Khu doanh nghiệp ban đêm" tại Walthamstow, hỗ trợ các doanh nghiệp mở cửa muộn…

Tại Liên minh châu Âu (EU), hầu hết các thành phố lớn đều có nền "kinh tế ban đêm" phát triển. Chính phủ các nước phân quyền và khuyến khích chính quyền các thành phố thực hiện chương trình, dự án khai thác tiềm năng kinh tế đêm, gắn với đặc trưng và thế mạnh văn hóa, nghệ thuật, thể thao, ẩm thực của riêng mình.

Hay tại New York (Mỹ), gần như mọi dịch vụ đều được mở cơ chế để kinh doanh đêm, từ trình diễn và triển lãm nghệ thuật đến thể thao, bar và ẩm thực, giúp TP này mỗi năm thu 19 tỷ USD sau khi hoàng hôn buông xuống.

Khi màn đêm buông, New York được mệnh danh là thành phố của ánh sáng và những lễ hội

Giới phân tích nhận định, những con số ấn tượng nói trên không đến từ nỗ lực đơn lẻ của các đơn vị kinh doanh hay cơ quan quản lý ở từng điểm đến du lịch mà là kết quả của chiến lược phát triển tổng thể mang tầm quốc gia. Khi được tạo điều kiện đúng mức, kinh tế đêm có thể khai phá địa hạt không ngờ tới.

Thậm chí những khu dân cư lặng lẽ, yên bình có lịch sử hàng nghìn năm cũng có thể trở thành “thiên đường đêm” thu hút du khách nếu có sự thống nhất, chung tay của người dân và chính quyền. Đó là câu chuyện thành công "Tám phường mười ba ngõ" tại Cam Túc, Trung Quốc. Phát triển kinh tế - du lịch đêm giúp nơi này đón hơn 12 triệu lượt khách và tạo việc làm, thu nhập tốt cho hơn 10.000 người dân địa phương.

Việt Nam: Không để lỡ nhịp

Quyết định số 1129/QĐ-TTg phê duyệt Đề án Phát triển kinh tế ban đêm ở Việt Nam năm 2020 đã thể hiện tinh thần đổi mới, quyết liệt nhằm tạo dựng thêm không gian kinh tế cho doanh nghiệp và người dân. Tuy nhiên, bối cảnh đại dịch Covid-19 và suy thoái kinh tế toàn cầu là rào cản khiến kinh tế đêm chưa có “đất diễn” xứng tầm tại Việt Nam.

Từ đó đến nay, nhiều địa phương đã nỗ lực phát triển các mô hình kinh tế đêm để thu hút khách đạt thành tựu bước đầu, nhưng chưa như kỳ vọng, chưa khai thác hết tiềm năng.

Nhiều địa phương sở hữu tiềm năng lớn nhưng chưa thể phát triển các dịch vụ về đêm xứng tầm.

Đây cũng là điểm yếu của du lịch Việt Nam, đặt trong bối cảnh phấn đấu đón 25 - 28 triệu lượt khách quốc tế, 30 triệu lượt khách nội địa năm 2025. Với thế mạnh ẩm thực, văn hóa, Việt Nam cần chiến lược cụ thể cho kinh tế đêm, quy hoạch chi tiết sản phẩm, dịch vụ, trải nghiệm đêm để sớm đưa kinh tế đêm thành một ngành kinh tế mũi nhọn, tập trung vào địa bàn trọng điểm như Hà Nội, TP.HCM, Đà Nẵng, Phú Quốc.

Theo TS Nguyễn Anh Tuấn - Viện trưởng Viện Nghiên cứu Phát triển Du lịch, muốn khai thác kinh tế đêm cần đầu tư đồng bộ, từ hạ tầng đến sản phẩm dịch vụ, các điều kiện môi trường, an ninh trật tự. Mọi thứ đều phải đáp ứng, nhất là hạ tầng, giao thông để khách du lịch cũng như người dân địa phương có thể tiếp cận một cách thuận lợi, nhanh chóng.

“Chúng ta mới quan tâm đầu tư cái gọi là chợ đêm, mà không hiểu rằng khách hàng cần nơi giàu trải nghiệm để làm họ hứng thú mua sắm hơn là việc đi chợ đơn thuần. Thế nên, nếu chỉ đầu tư các dịch vụ đơn lẻ mà không nhìn nhận kinh tế đêm ở góc độ tổng thể thì sẽ không phát triển được”, TS Nguyễn Anh Tuấn nhận định.

Một số mô hình chợ đêm như chợ đêm Vui Phết (Phú Quốc) được đầu tư quy mô thu hút đông đảo khách du lịch

Cũng theo ông Tuấn, dù đã có một số địa phương làm tốt, kết hợp doanh nghiệp đầu tư phát triển các sản phẩm, dịch vụ kinh tế đêm như tại Nha Trang, Đà Nẵng, Phú Quốc, Hội An,… tuy nhiên, ở góc độ quốc gia, vẫn phải có một chương trình tổng thể để phát triển kinh tế đêm, khai thác được đầy đủ những lợi thế của mỗi vùng đất để thúc đẩy gia tăng giá trị kinh tế cho địa phương.

Bỏ tư duy “không quản được thì cấm”

Trong nhiều nghiên cứu về kinh tế đêm gần đây, các chuyên gia khẳng định có nhiều yếu tố ảnh hưởng, hay nói cách khác là “rào cản” đối với kinh tế đêm tại Việt Nam. Nổi bật trong đó là các chính sách hỗ trợ tài chính chưa được triển khai; chưa có cơ chế thu thuế, lệ phí đặc thù cho hoạt động kinh tế đêm; Đề án hay kế hoạch phát triển kinh tế đêm của một số địa phương không rõ chủ thể có thẩm quyền ban hành, sửa đổi, bổ sung chính sách là ai, không rõ các vướng mắc cần phải sửa đổi hoàn thiện, hay vẫn còn nhiều quy định thiếu hợp lý về hoạt động kinh tế đêm…

Theo Tiến sĩ Lưu Thanh Tâm (Trường ĐH Công nghệ TP Hồ Chí Minh), nếu Việt Nam có chính sách đột phá, tạo cơ chế tốt để người dân mạnh dạn đầu tư, kinh tế ban đêm sẽ phát triển. Ngược lại, tại một số thành phố đều áp dụng quy định sau 24 giờ đêm, các hoạt động vui chơi giải trí phải dừng lại. Cơ quan quản lý nhà nước cũng có tâm lý lo ngại vấn đề an ninh trật tự đối với các hoạt động sau 24 giờ.

Phát triển kinh tế đêm ở Việt Nam vẫn vướng “điểm nghẽn” chính sách. Trong ảnh: Thị trấn Hoàng Hôn tại Nam đảo Phú Quốc rực rỡ về đêm

Các kiến nghị phổ biến được đưa ra là cần tháo gỡ bất cập về giờ giấc kinh doanh hay đề xuất các Bộ, ngành, địa phương tổ chức, quy hoạch lại các khu vực du lịch, ưu tiên phát triển kinh tế ban đêm.

Theo Viện nghiên cứu quản lý kinh tế Trung Ương, thực tiễn kể từ sau Quyết định số 1129/QĐ-TTg cho thấy, Chính phủ, các bộ, ngành, địa phương đã quyết liệt, sáng tạo hơn trong việc triển khai, phát triển các hoạt động kinh tế ban đêm. Dù vậy, việc xây dựng khung chính sách cho các mô hình mới như kinh tế ban đêm chỉ là nền tảng bước đầu. Việt Nam cần không ngừng theo dõi, đánh giá quá trình triển khai chính sách để có những điều chỉnh cần thiết phù hợp với thực tế.