'Siêu dự án' lọc hóa dầu hơn 20 tỷ USD: Cần tránh vết xe đổ

Tránh những "vết xe đổ"

Bộ Công Thương đang xây dựng đề án xây dựng Trung tâm lọc hóa dầu và năng lượng quốc gia tại Khu kinh tế Dung Quất. Dự án có tổng vốn đầu tư dự kiến 16,1 - 20,5 tỷ USD, chia làm hai giai đoạn. Từ năm 2025 - 2030 là giai đoạn then chốt, với mức đầu tư 14,1 - 17,5 tỷ USD. Từ năm 2031 - 2045 sẽ đầu tư bổ sung 2 - 3 tỷ USD.

Trung tâm này được kỳ vọng đáp ứng tối thiểu 30% nhu cầu xăng dầu cả nước, bảo đảm dự trữ tương đương 30 ngày sản xuất và tiêu thụ. Đến năm 2050, đây không chỉ là đầu tàu năng lượng quốc gia mà còn trở thành một trong những trung tâm lọc hóa dầu lớn nhất Đông Nam Á.

Khi đi vào vận hành, Trung tâm lọc hóa dầu và năng lượng quốc gia sẽ tạo ra khoảng 30.000 việc làm, đóng góp khoảng 30% GRDP của Quảng Ngãi. Bên cạnh đó, các lĩnh vực logistics, công nghệ cao, đào tạo nhân lực và phát triển đô thị cũng được tiếp sức nhờ dòng vốn đầu tư thứ cấp.

Trao đổi với PV Tiền Phong, một chuyên gia thuộc Hiệp hội năng lượng Việt Nam cho rằng trong bối cảnh thế giới chuyển dịch năng lượng nhanh chóng và Việt Nam đối mặt thách thức an ninh năng lượng dài hạn, việc xây dựng Trung tâm lọc hóa dầu và năng lượng quốc gia tại Dung Quất được đánh giá là một bước đi mang tính chiến lược. Tuy nhiên, bài học từ các dự án lọc hóa dầu trước đây đòi hỏi việc triển khai “siêu dự án” này cần tính toán cẩn trọng và có sự chuẩn bị kỹ lưỡng.

Theo vị này, trước đây dự án lọc hóa dầu Dung Quất từng vướng vào đội vốn, kéo dài và bất cập về làm chủ công nghệ dẫn tới phụ thuộc vào nước ngoài. Dự án này được khởi công từ năm 2005, hoàn thành năm 2009, ban đầu chỉ dự kiến vốn đầu tư 1,3 tỷ USD, nhưng thực tế đội lên 3 tỷ USD và sau đó được đầu tư với mức 5 tỷ USD. Nguyên nhân là thay đổi thiết kế, sai số dự toán, năng lực tổng thầu EPC còn hạn chế.

Trong nhiều năm sau khi đi vào hoạt động, đơn vị vận hành vẫn hoạt động cầm chừng, phụ thuộc vào dầu Bạch Hổ, hiệu suất không cao do công nghệ thiếu linh hoạt. Chỉ đến gần đây, khi thị trường mở rộng, giá dầu thuận lợi và năng lực quản trị được cải thiện, đơn vị vận hành mới thực sự có lãi.

Hay dự án nhà máy lọc hóa dầu Nghi Sơn, một dự án được kỳ vọng nhiều, nhưng cũng không ít bất cập trong quá trình triển khai, vận hành. Lọc hóa dầu Nghi Sơn được liên doanh giữa Petrovietnam, Idemitsu Kosan, Kuwait Petroleum và Mitsui.

Dù được kỳ vọng sẽ vượt Dung Quất cả về quy mô và công nghệ, song dự án này liên tục đối mặt với khủng hoảng nội bộ: Bất đồng trong liên doanh, chi phí vận hành cao, phụ thuộc duy nhất vào dầu Kuwait. Đặc biệt, tháng 1/2022, nhà máy từng suýt bị dừng hoạt động vì thiếu dòng tiền khiến Chính phủ phải can thiệp.

“Sự phi lý trong việc ký kết hợp đồng tại Nhà máy lọc dầu Nghi Sơn khiến chúng ta có lúc vừa mất tiền mà lại không có xăng dầu để dùng và phải chịu bất cứ mức giá nào theo thị trường thế giới”, vị này nói.

Mới đây nhất là bài học từ dự án tổ hợp hóa dầu Long Sơn tại Bà Rịa - Vũng Tàu (nay là TPHCM). Trước đây, dự án được kỳ vọng là trung tâm hóa dầu hiện đại bậc nhất khu vực, nhưng gần 10 năm triển khai vẫn chưa hoàn tất. Nguyên nhân là giải phóng mặt bằng chậm, vướng mắc pháp lý, hạ tầng kết nối yếu kém.

“Những bài học này là điều mà Trung tâm lọc hóa dầu và năng lượng quốc gia Dung Quất nếu triển khai cần phải rút kinh nghiệm. Không thể có một trung tâm năng lượng quốc gia khi còn tư duy dự án địa phương. Do đó, từ hạ tầng, quy hoạch, hành lang pháp lý dành cho địa phương phải mang tầm quốc gia, liên vùng, không thể giao khoán cho một địa phương hay một đơn vị tự loay hoay giải quyết”, vị chuyên gia cho hay.

Làm rõ cơ chế nguồn vốn, công nghệ

Một chuyên gia của Hiệp hội Dầu khí Việt Nam đánh giá, với mục tiêu đáp ứng tối thiểu 30% nhu cầu xăng dầu cả nước, Trung tâm lọc hóa dầu và năng lượng quốc gia Dung Quất có thể xem như “trái tim” năng lượng của cả nền kinh tế. Theo vị chuyên gia, với số vốn lên tới hơn 20 tỷ USD, cần phải phân kỳ đầu tư rõ ràng, có kế hoạch tài chính khả thi và minh bạch.

“Việc triển khai dự án với quy mô lớn gấp 2-4 lần so với những dự án lọc hóa dầu trước đây là không hề dễ. Trung tâm lọc hóa dầu và năng lượng quốc gia cần tránh lặp lại lỗi của dự án Dung Quất hay Nghi Sơn khi chỉ lọc được một loại dầu.

Cần hướng đến công nghệ xử lý đa nguồn dầu như nhiên liệu thế hệ mới, năng lượng hàng không bền vững (SAF), hydrogen; cần chuẩn bị đội ngũ lao động, kỹ sư có trình độ để đảm bảo năng lực vận hành”, vị chuyên gia cho hay.

Ông Trần Đình Thiên - Nguyên Viện trưởng Viện Kinh tế Việt Nam - cho rằng: “Chúng ta đang nói về một trung tâm lọc hóa dầu và năng lượng quốc gia, nhưng nếu chỉ làm theo tư duy khu công nghiệp cũ, mạnh ai nấy làm, hạ tầng địa phương tự lo, thiếu tầm điều phối quốc gia thì lại sẽ rơi vào vòng lặp cũ”.

Theo ông Thiên, Trung tâm lọc hóa dầu và năng lượng quốc gia Dung Quất chỉ trở thành “trung tâm” đúng nghĩa nếu có công nghệ đi trước thị trường, có cơ chế đặc thù minh bạch và có sự điều phối ở tầm quốc gia, có trách nhiệm giải trình với nhân dân. Nếu làm được, đây sẽ là cú hích lớn cho Việt Nam trong cuộc chơi năng lượng toàn cầu…

Để hoàn thiện đề án, mới đây Phó Thủ tướng Bùi Thanh Sơn đề nghị Bộ Công Thương khẩn trương rà soát lại các chiến lược, quy hoạch phát triển tổng thể quốc gia, tham khảo kinh nghiệm quốc tế, bảo đảm tính khả thi và hiệu quả việc hình thành mô hình Trung tâm lọc hóa dầu và năng lượng quốc gia tại Khu kinh tế Dung Quất.

Bộ Công Thương cần rà soát kỹ nội dung chính sách đề xuất để bảo đảm yêu cầu “đặc thù, riêng biệt”, có tính đột phá để thu hút đầu tư, thúc đẩy phát triển theo nghị quyết của Bộ Chính trị và quy hoạch.