Thầy giáo hiếm hoi trong sử Việt có hai học trò đều là Hoàng đế, đào tạo ra nhiều hào kiệt của dân tộc

Thầy Trương Văn Hiến quê gốc tại Hoan Châu (Hà Tĩnh). Do phải lẩn trốn sự truy đuổi của kẻ thù, ông đã phiêu dạt vào vùng Bình Định sinh sống.

Theo sách Nhà Tây Sơn, vào năm 1765, khi Võ Vương Nguyễn Phúc Khoát qua đời, Trương Phúc Loan nắm quyền, tự xưng là "Quốc phó". Ông ta cùng bè đảng lập di chiếu giả về việc truyền ngôi, phế truất thế tử Nguyễn Phúc Luân và đưa Nguyễn Phúc Thuần, lúc ấy mới 12 tuổi, lên ngôi chúa nhằm dễ bề thao túng.

Thái phó Trương Văn Hạnh phản đối đã bị bắt và giết cùng cả gia đình. Không dừng lại ở đó, Trương Phúc Loan còn truy lùng người nhà của Trương Văn Hạnh. Trương Văn Hiến là bà con thân thuộc, lo sợ bị liên lụy nên đã bỏ trốn vào vùng Tây Sơn.

Tại đây, nhờ tài văn võ toàn diện, thầy Trương Văn Hiến mở lớp dạy học và nhanh chóng khẳng định uy tín, thu hút đông đảo học trò. Ông không chỉ dạy chữ mà còn truyền dạy võ thuật.

Với xuất thân là một cao thủ võ học nổi danh, võ của thầy không đơn thuần là những bài quyền để thị uy sức mạnh, mà còn mang yếu tố võ đạo. Học trò của thầy sau khi học võ không chỉ biết tự bảo vệ mà còn biết cứu người và hành hiệp trượng nghĩa, giúp đời.

Trong sự nghiệp giáo dục của mình, thầy Trương Văn Hiến đã đào tạo nhiều học trò xuất chúng. Tiêu biểu trong số đó có hai người sau này xưng Hoàng đế là Nguyễn Nhạc (Thái Đức Hoàng đế) và Nguyễn Huệ (Quang Trung Hoàng đế), cùng với một học trò khác là Nguyễn Lữ (Đông Định vương). Cả ba anh em được gọi là "Tây Sơn tam kiệt".

Theo cuốn Những người thầy trong sử Việt, thầy Hiến vốn rất khắt khe trong việc chọn học trò, không phải ai xin học cũng được nhận, nhưng ông đã đồng ý đến Tây Sơn để giảng dạy cho ba anh em nhà họ Nguyễn.

Ngoài việc trực tiếp rèn luyện ba anh em, thầy Trương Văn Hiến còn đào tạo nhiều tướng lĩnh lừng danh khác của nhà Tây Sơn như Võ Văn Dũng - người sau trở thành quan Tư đồ, đứng đầu "Thất hổ tướng" của triều Tây Sơn; hai vị đô đốc Đặng Văn Long và Phan Văn Lân - những người lập công trong chiến thắng Ngọc Hồi - Đống Đa vào Tết Kỷ Dậu (1789).

Không chỉ đào tạo các võ tướng, thầy Hiến còn có những học trò xuất sắc về văn chương như hai anh em Nguyễn Văn Huấn và Nguyễn Văn Danh, đều trở thành quan văn nhà Tây Sơn và là tác giả bộ Tây Sơn thư hùng ký - hiện đã thất truyền.

Đặc biệt, trong số các học trò còn có Trương Văn Đa - vừa là học trò, vừa là con trai của thầy. Nhờ tài năng võ nghệ, Trương Văn Đa lập nhiều chiến công, nổi bật là trận Rạch Gầm - Xoài Mút (1785), chém đầu nhiều tướng địch và được Nguyễn Nhạc tin tưởng gả con gái cho.

Theo Những người thầy trong sử Việt, sau khi rèn luyện ba anh em họ Nguyễn thành tài, thầy Trương Văn Hiến nhận thấy ý định khởi nghĩa của "Tây Sơn tam kiệt", phân tích bối cảnh xã hội đương thời và chỉ ra con đường để các học trò lập nghiệp lớn. Sau đó, ông rút lui, để lại cho họ những bộ binh pháp quý giá từ xưa.

Năm 1778, Nguyễn Nhạc lên ngôi Hoàng đế, lấy hiệu Thái Đức, phong Nguyễn Huệ làm Long Nhương tướng quân, Nguyễn Lữ làm Tiết chế. Vương triều Tây Sơn chính thức được thành lập.

Thầy Trương Văn Hiến được mời làm quân sư, giúp sức cho ba anh em Tây Sơn, củng cố sự vững chắc cho triều đại. Chính ông là người đề xuất kế hoạch cùng Nguyễn Nhạc tiến quân chiếm Gia Định, nhằm củng cố nền tảng sự nghiệp ban đầu của nhà Tây Sơn.

Về sau, do mâu thuẫn giữa các anh em Tây Sơn ngày càng nghiêm trọng, thầy Hiến buồn lòng và với lý do tuổi già sức yếu, ông xin về quê an dưỡng. Thầy qua đời trong thời gian triều đình Tây Sơn dưới thời vua Cảnh Thịnh bắt đầu suy yếu.

Bài viết có sử dụng thông tin tham khảo:

- Thầy giáo Hiến thời Tây Sơn - Liên hiệp các Hội Khoa học và Kỹ thuật Việt Nam

- Ai đã dạy hoàng đế Quang Trung thành tài? - Báo Dân Việt

- Người thầy học của “Tây Sơn Tam Kiệt” - Tạp chí Giáo dục