Thuế quan của ông Trump đẩy cường quốc Nam Mỹ vào vòng tay Trung Quốc, vốn đầu tư tăng gấp đôi

Đầu tư của Trung Quốc vào Brazil đã tăng hơn gấp đôi trong năm ngoái, đạt mức cao nhất kể từ trước đại dịch, đưa quốc gia Nam Mỹ này trở thành điểm đến lớn thứ ba của vốn đầu tư Trung Quốc trên toàn cầu, theo báo cáo do Hội đồng Doanh nghiệp Brazil –Trung Quốc (Brazil-China Business Council, CBBC) công bố hôm thứ Năm.

Báo cáo cho biết các doanh nghiệp Trung Quốc đã xác nhận 39 dự án tại Brazil trong năm 2024, với tổng trị giá 4,18 tỷ USD, tăng 113% so với năm trước.

Sự gia tăng này đưa Brazil trở thành điểm đến số một của vốn đầu tư Trung Quốc trong nhóm các nền kinh tế mới nổi. Trên phạm vi toàn cầu, Brazil chỉ đứng sau Vương quốc Anh và Hungary.

Theo báo cáo, đã có sự thay đổi trong tính chất các thương vụ: các doanh nghiệp hiện ưa chuộng những dự án quy mô nhỏ gắn với chính sách công nghiệp của Brazil và tiến trình chuyển đổi năng lượng toàn cầu, thay vì các thương vụ mua lại quy mô lớn vốn từng định hình làn sóng đầu tư của Trung Quốc trước đây.

Ông Tulio Cariello, Giám đốc nghiên cứu của CBBC, nhận định sức hấp dẫn của Brazil nằm ở quy mô thị trường và sự đa dạng trong các lĩnh vực mở cửa cho dòng vốn Trung Quốc. Ông so sánh: Mexico thu hút các ngành công nghiệp gắn với Mỹ, Indonesia chủ yếu hút vốn khai khoáng, trong khi Brazil hội tụ cả công nghiệp, tài nguyên, năng lượng và hạ tầng.

“Brazil là một nền kinh tế phức tạp hơn. Bạn có thể tìm thấy cơ hội trong công nghiệp, tài nguyên thiên nhiên và điện lực cùng lúc, khiến đất nước này trở nên nổi bật”, ông nói.

Điện năng chiếm tỷ trọng lớn nhất

Trong tổng vốn đầu tư năm 2024, lĩnh vực điện thu hút nhiều nhất, đạt 1,43 tỷ USD (34%), chủ yếu rót vào các dự án điện mặt trời và điện gió. Đây cũng là ngành có số lượng dự án cao nhất, với 22 dự án.

Dầu mỏ đứng thứ hai với gần 1 tỷ USD, phản ánh việc Bắc Kinh vẫn duy trì quan tâm tới nhiên liệu hóa thạch, song song với đầu tư mạnh vào năng lượng tái tạo. Sản xuất đứng thứ ba (14%), tiếp theo là khai khoáng (13%).

Cariello cho biết sự kết hợp này có vẻ mâu thuẫn, nhưng thực tế phản ánh chính sách năng lượng trong nước của Trung Quốc:

“Cùng lúc các doanh nghiệp Trung Quốc rót vốn lớn vào điện gió và mặt trời, họ vẫn tiếp tục đầu tư vào dầu mỏ. Nghe có vẻ nghịch lý, nhưng thực tế cả hai diễn ra song song, bởi Trung Quốc vẫn phụ thuộc vào nhiên liệu hóa thạch để vận hành quá trình chuyển đổi năng lượng”.

Trong lĩnh vực khai khoáng, đáng chú ý là thương vụ mua lại Taboca, nhà sản xuất thiếc lớn tại bang Amazonas, miền Bắc Brazil. Thỏa thuận còn bao gồm niobi và tantali – những khoáng chất thiết yếu trong điện tử và công nghệ sạch. Đây là lần trở lại của nhà đầu tư Trung Quốc tại khu vực sau ba năm gián đoạn.

Gần 80% các dự án là greenfield (xây dựng mới), thay vì mua lại. Riêng lĩnh vực điện, 20/22 dự án là greenfield, bao gồm các nhà máy điện mặt trời tại khu vực Đông Bắc Brazil.

Ngành sản xuất ghi nhận năm sôi động nhất trong thập kỷ, với 8 dự án trị giá 637 triệu USD, trong đó có mở rộng nhà máy ô tô của BYD và Great Wall Motor, cùng các dự án sản xuất pin và linh kiện. Các khoản đầu tư này phù hợp với kế hoạch Nova Indústria Brasil ra mắt năm 2024, nhằm tái công nghiệp hóa theo hướng bền vững và công nghệ cao.

Năng lượng sạch chiếm ưu thế về số lượng: 27/39 dự án có yếu tố bền vững, tỷ lệ cao thứ hai trong lịch sử thống kê của CBBC.

São Paulo vẫn là điểm đến lớn nhất với 13 dự án, theo sau là Minas Gerais, bang công nghiệp – khai khoáng trọng điểm. Ngoài ra, các dự án đã lan rộng xuống miền Nam và bờ biển Đông Bắc, đánh dấu mức phân bổ rộng nhất kể từ 2019.

Trong lĩnh vực giao thông, một dự án nổi bật tại bang São Paulo là liên doanh giữa CRRC (Trung Quốc) và Comporte (Brazil), giành hợp đồng xây tuyến đường sắt chở khách nối São Paulo – Campinas, trị giá hơn 500 triệu USD. Đây là một trong những khoản đầu tư trực tiếp đầu tiên của Trung Quốc vào đường sắt chở khách Brazil.

Trên toàn cầu, đầu tư ra nước ngoài phi tài chính của Trung Quốc năm 2024 tăng 11%, đạt 143,9 tỷ USD, theo số liệu chính thức. Trong khi dòng vốn vào Mỹ giảm 11% do căng thẳng chính trị, đầu tư vào châu Âu tăng vọt 47%, chủ yếu nhờ các dự án pin và xe điện tại Hungary.

Cuộc chiến thuế quan giúp Trung Quốc hưởng lợi

Cariello cho rằng căng thẳng thương mại đã thay đổi vị thế của Brazil. Mỹ vốn là nhà đầu tư lớn hơn, nhưng các biện pháp hạn chế - đặc biệt trong công nghiệp - đã thu hẹp vai trò.

Dưới thời Tổng thống Luiz Inácio Lula da Silva, với xu hướng tăng cường đối thoại cấp nhà nước với Trung Quốc, quan hệ với Washington trở nên xấu đi.

“Khi Washington siết chặt, Bắc Kinh lập tức lấp khoảng trống. Trên thực tế, các biện pháp thuế quan đang đẩy Brazil xích lại gần Trung Quốc hơn. Mỹ về cơ bản đang dồn Brazil vào vòng tay Bắc Kinh”, Cariello nhận định.

Tháng 7 vừa qua, Washington áp thuế 50% đối với hàng loạt sản phẩm xuất khẩu của Brazil, đe dọa hàng tỷ USD kim ngạch thương mại. Tổng thống Mỹ Donald Trump liên hệ quyết định này với khủng hoảng chính trị tại Brazil, nhắc tới việc cựu Tổng thống Jair Bolsonaro bị truy tố hình sự với cáo buộc âm mưu đảo ngược kết quả bầu cử 2022.

Tổng Công tố Brazil Paulo Gonet cáo buộc Bolsonaro trực tiếp chỉ đạo kế hoạch ám sát Tổng thống đắc cử Lula, Phó Tổng thống đắc cử Geraldo Alckmin và Thẩm phán Alexandre de Moraes của Tòa án Tối cao – người giám sát vụ xét xử âm mưu đảo chính.

Trump thậm chí còn gọi Brazil là “một trong những quốc gia tệ nhất trên Trái Đất” với tư cách đối tác thương mại, cáo buộc nước này áp thuế “khổng lồ” nhiều năm qua và khiến thương mại “cực kỳ khó khăn”.

Tuy nhiên, số liệu thương mại Brazil cho thấy Mỹ vẫn duy trì thặng dư 7 tỷ USD trong năm ngoái, với 8/10 mặt hàng xuất khẩu chính của Mỹ sang Brazil được miễn thuế.

Trong bối cảnh các quốc gia Mỹ Latinh khác ngày càng tìm đến Bắc Kinh để đa dạng hóa quan hệ, dữ liệu CBBC khẳng định Brazil vẫn là điểm đến trung tâm. Tổng đầu tư của Trung Quốc vào khu vực đạt 11,5 tỷ USD, tăng 16% so với năm trước; loại trừ Brazil, con số giảm 8,4%.

Kể từ năm 2007, doanh nghiệp Trung Quốc đã đầu tư 77,5 tỷ USD vào Brazil qua 303 dự án. Trong đó, điện chiếm 45%, dầu mỏ 29%, và sản xuất 8%. Quy mô dự án trung bình giảm mạnh: từ 507 triệu USD (2010–2014) xuống chỉ còn 112 triệu USD (2020–2024). Các dự án nhỏ, đặc biệt trong năng lượng tái tạo, ô tô và công nghệ, đang trở thành xu hướng chủ đạo.

CBBC nhận định dòng vốn Trung Quốc ngày càng chọn lọc và chiến lược hơn, gắn chặt với mục tiêu công nghiệp và môi trường dài hạn.

Dù các con số đều tích cực, Brazil vẫn đối diện thách thức cơ cấu trong năm 2025 và các năm tới. Cariello lưu ý sự suy yếu của đồng real năm ngoái khiến tài sản rẻ hơn, là động lực chính hút vốn, nhưng nếu kinh tế Trung Quốc chậm lại, dòng vốn có thể suy giảm.

“Nếu Brazil tiếp tục bám sát các chủ đề như tái công nghiệp hóa và chuyển đổi năng lượng, nước này sẽ vẫn nằm trong tầm ngắm. Nhưng những yếu tố như thủ tục cấp phép và tốc độ phục hồi kinh tế của Trung Quốc sẽ quyết định kết quả thực tế”, ông nói.

Theo SCMP