TS Nguyễn Văn Hội: Cần hình thành doanh nghiệp đầu tàu dẫn dắt chuỗi giá trị xuất khẩu quy mô lớn

Chia sẻ tại “Diễn đàn kinh doanh 2025: Giải pháp đột phá hỗ trợ doanh nghiệp tiếp cận thị trường mới”, chiều 14/8, TS Nguyễn Văn Hội – Viện trưởng Viện Nghiên cứu Chiến lược, Chính sách Công Thương, ví các FTA như những “đường cao tốc” giúp hàng hóa Việt Nam tiếp cận nhanh hơn với người tiêu dùng toàn cầu. Tính đến nay, Việt Nam đã ký kết 17 FTA có hiệu lực, bao trùm những thị trường lớn như ASEAN, EU, Trung Quốc, Hàn Quốc, Nhật Bản, Anh, Australia…

“Các FTA không chỉ mở rộng thị trường xuất khẩu, giảm chi phí sản xuất nhờ ưu đãi thuế quan, mà còn tạo áp lực để Việt Nam cải cách thể chế, minh bạch hóa pháp luật và nâng cao năng lực quản trị quốc gia”, TS Hội nhấn mạnh.

FTA thế hệ mới mở ra cơ hội nâng vị thế toàn cầu, nhưng Việt Nam cần doanh nghiệp đầu tàu đủ mạnh để dẫn dắt và kết nối chuỗi giá trị xuất khẩu.

So sánh tác động cụ thể, ông dẫn chứng: RCEP có lộ trình cắt giảm thuế quan kéo dài 15–20 năm, đóng góp thêm khoảng 0,5–1,0% GDP; CPTPP giảm 97–100% số dòng thuế trong 11 năm, dự kiến nâng GDP 1,0–2,0%; EVFTA có mức cam kết sâu nhất, gần như xóa bỏ toàn bộ thuế quan trong 0–7 năm, giúp GDP tăng thêm 2,0–3,0%.

Điểm đặc biệt, theo TS Hội, là các FTA thế hệ mới như CPTPP, EVFTA không chỉ dừng lại ở thương mại hàng hóa mà còn mở rộng sang các lĩnh vực “phi truyền thống” như lao động, môi trường, doanh nghiệp nhà nước, minh bạch hóa và cơ chế giải quyết tranh chấp đầu tư.

“FTA thế hệ mới đặt ra những tiêu chuẩn cao hơn, buộc Việt Nam phải cải cách mạnh mẽ hơn nếu muốn tận dụng hiệu quả”, ông nói.

TS Hội cho rằng, để tận dụng hiệu quả các FTA và nâng tầm vị thế trong chuỗi giá trị toàn cầu, Nhà nước cần đẩy mạnh phát triển công nghiệp chế biến, chế tạo; Ứng dụng công nghệ và đổi mới sáng tạo; Phát triển nông nghiệp với sản phẩm chủ lực, áp dụng truy xuất nguồn gốc; Mở rộng thị trường xuất khẩu theo hướng bền vững; Nâng cấp hạ tầng logistics để giảm chi phí vận chuyển.

"Đối với cộng đồng doanh nghiệp, cần nâng cao vai trò của hiệp hội ngành hàng trong xử lý tranh chấp thương mại quốc tế. Đặc biệt cần khuyến khích hình thành các doanh nghiệp hạt nhân dẫn dắt chuỗi giá trị xuất khẩu quy mô lớn", TS Hội cho hay.

Cụ thể, hiện nay hoạt động xuất khẩu vẫn phụ thuộc đáng kể vào khu vực FDI, trong khi khối doanh nghiệp tư nhân trong nước chủ yếu nhỏ lẻ, khó vươn ra thị trường toàn cầu. Việc thiếu các tập đoàn mạnh dẫn dắt khiến doanh nghiệp Việt thường chỉ tham gia những công đoạn giá trị thấp, dễ bị tổn thương trước biến động thương mại quốc tế. Những “đầu tàu” nếu xuất hiện sẽ không chỉ mở rộng thị trường, mà còn kéo theo hàng nghìn doanh nghiệp vệ tinh, tạo chuỗi cung ứng đồng bộ và nâng giá trị gia tăng hàng hóa xuất khẩu.

Để hình thành lực lượng này, Nhà nước cần có chính sách khuyến khích và bảo hộ hợp lý: Từ tín dụng ưu đãi, hỗ trợ nghiên cứu, phát triển, hạ tầng logistics hiện đại đến thể chế minh bạch, công bằng. Bản thân doanh nghiệp phải chủ động đổi mới sáng tạo, áp dụng công nghệ, tuân thủ chuẩn mực quốc tế và dám chấp nhận rủi ro để bứt phá.