Vị vua có tài sản ước tính lên tới 500 tỷ USD, giàu hơn cả Elon Musk và Jeff Bezos
Elon Musk và Jeff Bezos có thể đứng đầu bảng xếp hạng tỷ phú ngày nay, nhưng cách đây 700 năm, có một vị vua châu Phi giàu đến mức chỉ cần… rải vàng trên đường cũng đủ khiến nền kinh tế một thành phố lao đao suốt 1 thập kỷ.
Khi tổ chức tài chính Bloomberg Billionaires Index công bố danh sách người giàu nhất hành tinh, thứ tự thường xoay quanh những cái tên thuộc thế kỷ 21: Elon Musk, Jeff Bezos hay Bernard Arnault. Nhưng nếu lịch sử có một bảng xếp hạng tổng lực, không tính theo cổ phiếu mà bằng vàng thật, tài sản thật, thì tất cả các tỷ phú hiện đại đều thua xa một vị vua châu Phi cách đây 700 năm. Tên ông là Mansa Musa. Và điều thú vị là: không ai có thể tính chính xác tài sản của ông, bởi nó quá khổng lồ.
Một người giàu đến mức… làm sụt giá vàng toàn bộ một thành phố
Năm 1324, vua Mansa Musa (Musa I của Đế chế Mali) dẫn theo khoảng 60.000 người, trong đó có hàng trăm người mang theo thỏi vàng nguyên khối để thực hiện chuyến hành hương tới Mecca.
Theo World History Encyclopedia và EBSCO Research Starters, đoàn tùy tùng này đi qua Ai Cập, dừng tại Cairo và chính ở đây, một chuyện chưa từng xảy ra trong lịch sử diễn ra: vua Mansa Musa phát vàng quá nhiều đến mức khiến nền kinh tế Cairo lao đao, giá vàng giảm và mất giá suốt hơn 10 năm. History.com mô tả đây là “một trong những tác động lạm phát đầu tiên được ghi nhận trong lịch sử nhân loại”.
Những nguồn như Encyclopaedia Britannica và History.com đều gọi Mansa Musa là “người được xem là giàu nhất lịch sử, ngay cả khi so với tiêu chuẩn ngày nay”. Nhiều nghiên cứu lịch sử và phân tích kinh tế (History.com dựa trên số liệu ước tính của các nhà sử học) cho rằng nếu quy đổi lượng vàng mà Đế chế Mali kiểm soát thời đó sang giá trị hiện nay, tổng tài sản của ông có thể lên tới khoảng 400 – 500 tỷ USD.
Nhưng Britannica nhấn mạnh: "Không có phép đo hiện đại nào có thể diễn đạt đầy đủ sự giàu có của Musa." Mansa Musa không chỉ “sở hữu vàng” như một cá nhân nắm ví, mà ông còn kiểm soát những mỏ vàng rộng lớn, các tuyến thương mại xuyên Sahara và hệ thống thuế khiến toàn bộ dòng chảy thương mại khu vực lệ thuộc phần lớn vào quyền lực của triều đình Mali. Do vậy, việc ghép con số hiện đại lên sự giàu có của ông giống như cố nhét một đại dương vào một chiếc cốc.
Không chỉ là vàng
Dưới triều đại của Mansa Musa, Đế chế Mali nắm giữ các mỏ vàng quan trọng ở vùng Bambuk, Boure và Gao. Những tuyến đường thương mại qua Sahara, nơi vàng đổi lấy muối và các hàng hóa xa xỉ, nằm dưới sự bảo hộ và khai thác của Mali. Chính vì vậy, sự giàu có của Mansa Musa là sự kết hợp giữa vàng vật chất, quyền kiểm soát nguồn cung và quyền lực kinh tế ở quy mô lãnh thổ, khác hẳn mô hình giàu có thời hiện đại vốn dựa nhiều vào cổ phiếu, giá trị doanh nghiệp hay tài sản tài chính.
Nhưng nếu câu chuyện chỉ nằm ở vàng thì thật là thiếu sót. Sau chuyến hành hương, ông không chỉ rải vàng mà còn mang theo học giả, kiến trúc sư và nhà thư pháp tới vùng Tây Phi. Nhờ đó, Timbuktu và các trung tâm như Sankoré phát triển mạnh mẽ thành những trung tâm học thuật và thương mại bậc nhất trong thế giới Hồi giáo lúc bấy giờ. Những thư viện, trường học và các công trình kiến trúc ông ủy quyền xây dựng đã biến Mali từ một trung tâm giàu tài nguyên thành một miền đất có ảnh hưởng văn hóa và trí thức lâu dài. Ảnh hưởng đó, theo nhiều nhà sử học, là phần di sản quan trọng hơn cả món vàng rải trên đường.
Vậy vua Mansa Musa có tổng cộng bao nhiêu tiền?
Vậy rốt cuộc vua Mansa Musa giàu đến mức nào? Nếu so sánh về phương thức và tầm ảnh hưởng, sự khác biệt giữa các tỷ phú hiện đại và Mansa Musa là rõ rệt: tỷ phú hiện đại giàu vì sở hữu giá trị doanh nghiệp và tài sản tài chính có thể chuyển đổi; vua Mansa Musa giàu vì ông trực tiếp kiểm soát nguồn lực thiên nhiên và mạng lưới thương mại trải rộng trên một vùng lãnh thổ. Nếu tài sản của người hiện đại có thể bị tính bằng bảng cân đối kế toán, thì tài sản của Mansa Musa nằm trong quyền uy, ảnh hưởng và khả năng điều hòa dòng chảy vàng, thứ không thể cân bằng bằng con số đơn thuần.
Tóm lại, không có con số hiện đại nào có thể diễn đạt đầy đủ mức độ giàu có và tầm ảnh hưởng của ông. Sự giàu có của Mansa Musa quá lớn để đo bằng tiền; nó phải được hiểu như một tập hợp quyền lực kinh tế, tài nguyên và di sản văn hóa. Chính vì vậy, ông không chỉ là “vua giàu có nhất” theo truyền thuyết mà còn là người đã dùng của cải để kiến tạo một thời đại vàng son của tri thức tại Tây Phi.
