Việt Nam đang thiếu điều gì để tạo nên sự bứt phá về hạ tầng như các nước láng giềng?
Ông Nguyễn Bá Hùng, Chuyên gia kinh tế trưởng Ngân hàng Phát triển Châu Á (ADB) tại Việt Nam cho rằng trong các chỉ số phát triển hạ tầng, Việt Nam đạt kết quả tương đối tốt về hạ tầng số, tuy nhiên, các chỉ số về giao thông và năng lượng vẫn còn nhiều hạn chế, ảnh hưởng trực tiếp đến khả năng cạnh tranh của nền kinh tế.
Các chỉ số về giao thông và hạ tầng còn nhiều hạn chế
Đầu tư công vào cơ sở hạ tầng là nền tảng quan trọng cho tăng trưởng dài hạn của nền kinh tế Việt Nam. Hiện tại, quy mô GDP của Việt Nam đạt khoảng 470 tỷ USD, xếp thứ 33 trên thế giới và đứng thứ 67 trong tổng số 141 quốc gia về chỉ số cạnh tranh toàn cầu theo Diễn đàn Kinh tế Thế giới (WEF).
 |
| Các chỉ số về giao thông và hạ tầng còn nhiều hạn chế. |
Ông Nguyễn Bá Hùng, Chuyên gia kinh tế trưởng Ngân hàng Phát triển Châu Á (ADB) cho rằng trong các chỉ số phát triển hạ tầng, Việt Nam đạt kết quả tương đối tốt về hạ tầng số, tuy nhiên, các chỉ số về giao thông và năng lượng vẫn còn nhiều hạn chế, ảnh hưởng trực tiếp đến khả năng cạnh tranh của nền kinh tế.
“Mặc dù chỉ số phát triển hạ tầng trong lĩnh vực logistics có xu hướng cải thiện, tốc độ cải thiện vẫn chưa đáp ứng được kỳ vọng. Khi so sánh với các quốc gia cạnh tranh, hạ tầng của Việt Nam vẫn chưa có sự bứt phá mạnh mẽ để cải thiện vị thế cạnh tranh trên trường quốc tế. Điều này cho thấy cơ sở hạ tầng vẫn là một trong những điểm nghẽn lớn trong việc nâng cao năng lực cạnh tranh quốc gia”, ông Hùng nói.
Theo quan điểm của ông Hùng chất lượng cơ sở hạ tầng của Việt Nam hiện tốt hơn so với nhiều nước có thu nhập trung bình nhưng để có thể cạnh tranh với các nền kinh tế phát triển trong khu vực, Việt Nam cần tăng cường hơn nữa đầu tư vào cơ sở hạ tầng.
Theo số liệu năm 2018, nền kinh tế khi đó thiếu hụt khoảng 100 tỷ USD đầu tư vào các ngành kinh tế, trong đó riêng lĩnh vực năng lượng thiếu hụt khoảng 8 – 9 tỷ USD. Ngược lại, cơ sở hạ tầng công nghệ thông tin và hạ tầng số đã có những bước tiến rõ rệt nhưng tổng thể cơ sở hạ tầng phục vụ cho nền kinh tế toàn diện vẫn đang trong tình trạng thiếu hụt nghiêm trọng.
“Việt Nam đã xác định một số định hướng chiến lược quan trọng về hạ tầng, thể chế và các đột phá chiến lược. Tuy nhiên, quá trình thực hiện vẫn chưa đạt được hiệu quả như mong đợi. Tổng giá trị đầu tư công vào hạ tầng có xu hướng tăng qua các năm nhưng tỷ lệ giải ngân chỉ đạt khoảng 70% – 80% ngân sách”, ông Hùng nói.
Riêng năm 2023, tỷ lệ thực hiện có sự đột biến nhưng trung bình hàng năm vẫn thiếu hụt khoảng 20% so với ngân sách, tương đương khoảng 1% GDP. Điều này cho thấy, nếu có thể giải ngân đủ nguồn vốn đầu tư công theo kế hoạch, GDP của Việt Nam có thể tăng thêm khoảng 1% mỗi năm.
Cải thiện tính minh bạch trong sử dụng vốn đầu tư công
Về hiệu quả sử dụng vốn đầu tư, ông Hùng cho biết chỉ số ICOR (hệ số sử dụng vốn đầu tư) cho thấy có sự chênh lệch lớn giữa khu vực kinh tế nhà nước và khu vực kinh tế tư nhân. Hiệu quả của đầu tư công hiện nay còn nhiều dư địa để cải thiện. Không nhất thiết phải tăng thêm vốn mà chỉ cần nâng cao hiệu quả sử dụng vốn cũng đã có thể tạo ra sự gia tăng đáng kể trong tăng trưởng GDP.
 |
| Cải thiện tính minh bạch trong sử dụng vốn đầu tư công. |
Ngoài ra, ông Hùng cũng khẳng định việc phân cấp đầu tư công về cho các địa phương là một bước đi cần thiết nhưng quá trình triển khai vẫn gặp nhiều khó khăn. Những bất cập trong quy trình thủ tục giữa trung ương và địa phương khiến nhiều dự án bị kéo dài, làm giảm hiệu quả đầu tư. Do đó, cần cải thiện tính minh bạch trong sử dụng vốn đầu tư công, đồng thời nâng cao năng lực quản lý và năng lực thực hiện của các địa phương.
Bên cạnh những thách thức, ông Hùng cũng cho rằng khoảng cách lớn về hạ tầng và nhu cầu phát triển mạnh mẽ cũng tạo ra cơ hội lớn cho Việt Nam. Quốc hội đã phê duyệt tăng ngân sách đầu tư công từ 27 tỷ USD trong năm 2024 lên 36 tỷ USD trong năm nay. Các dự án hạ tầng quy mô lớn đã được xác định, trong đó có các dự án trọng điểm như dự án đường sắt cao tốc Bắc – Nam với tổng mức đầu tư ước tính khoảng 67 tỷ USD, đường cao tốc TP. HCM – Cần Thơ và hệ thống đường bộ cao tốc trên toàn quốc. Những dự án này không chỉ tạo động lực tăng trưởng trong ngắn hạn mà còn là nền tảng cho sự phát triển bền vững trong dài hạn.
Hiệu quả cải cách và triển khai là yếu tố quan trọng quyết định thành công của các dự án đầu tư công. Để cải cách hiệu quả, cần nhanh chóng ổn định bộ máy, rút ngắn thời gian thực hiện và đảm bảo tính minh bạch trong các quyết định đầu tư. Đồng thời, các dự án hạ tầng cần được thiết kế với chất lượng cao, thích ứng với biến đổi khí hậu. Đặc biệt tại TP. HCM, nơi chịu tác động mạnh từ biến đổi khí hậu, các dự án hạ tầng cần được xây dựng với chất lượng tốt để có thể vận hành bền vững trong thời gian dài. Hiệu quả trong giải ngân – từ giai đoạn chuẩn bị, phê duyệt đến triển khai – là yếu tố quan trọng để đảm bảo thành công.
Việc Quốc hội thông qua cơ chế đặc thù cho TP. HCM là cơ hội lớn để thành phố dẫn đầu trong đầu tư hạ tầng. Tuy nhiên, để tận dụng cơ hội này, TP. HCM cần có các biện pháp cụ thể nhằm đảm bảo tính hiệu quả trong triển khai, đồng thời cần có sự phối hợp chặt chẽ giữa các cấp quản lý để tránh tình trạng "vốn có nhưng không giải ngân được".
Để huy động tài chính cho các dự án đầu tư công, Việt Nam cần có cách tiếp cận linh hoạt hơn thay vì chỉ dựa vào ngân sách nhà nước. Việc thu hút đầu tư theo hình thức đối tác công – tư (PPP) là một giải pháp quan trọng để giảm bớt gánh nặng tài chính cho ngân sách, đồng thời tận dụng được nguồn lực từ khu vực tư nhân.
Đầu tư công vào cơ sở hạ tầng không chỉ là động lực thúc đẩy tăng trưởng kinh tế ngắn hạn mà còn là nền tảng cho sự phát triển bền vững trong dài hạn. Để thành công, Việt Nam cần đảm bảo tính minh bạch, nâng cao hiệu quả quản lý và thu hút nguồn lực tư nhân để tạo ra sức bật mạnh mẽ cho nền kinh tế trong giai đoạn tới.
