Cá 'nhiều chuyện sứt môi' miền Tây hiếm dần: Từng bơi đầy kênh rạch, giờ thành đặc sản được truy lùng
Từng xuất hiện dày đặc mỗi mùa nước nổi, cá trèn nay trở nên quý hiếm, được săn tìm như món đặc sản gợi nhớ ký ức sông nước miền Tây.
Ở vùng Tây Nam Bộ, nơi những dòng kênh chằng chịt mang nặng phù sa, có một loài cá nhỏ bé nhưng để lại dấu ấn sâu đậm trong ký ức của nhiều thế hệ – đó là cá trèn. Với thân hình mảnh, thịt mềm và vị ngọt tự nhiên, cá trèn từng được xem như món quà bình dị mà thiên nhiên hào phóng ban tặng cho cư dân miền sông nước.
“Con cá lưỡi trâu sầu đâu méo miệng; con cá trèn bầu nhiều chuyện sứt môi”, câu ca dân gian quen thuộc của người miền Tây phần nào cho thấy sự gần gũi của loài cá này trong đời sống thường nhật.
Cá trèn có nhiều loại như trèn lá, trèn mỡ, trèn kết và trèn bầu. Trong đó, cá trèn bầu được đánh giá cao nhất nhờ phần thịt trắng, dày và ít xương. Người sành ăn luôn nhớ đến lớp mỡ bụng béo thơm – thứ làm nên sức hấp dẫn riêng biệt của cá trèn so với nhiều loại cá nước ngọt khác.
Ngày trước, cá trèn xuất hiện dày đặc mỗi mùa nước nổi. Chỉ cần thả lưới, giăng câu hay dỡ chà là người dân có thể bắt được cả rổ đầy. Nay, môi trường thay đổi, nguồn cá tự nhiên suy giảm, khiến cá trèn đánh bắt tự nhiên trở thành mặt hàng đặc sản, được mang ra chợ từ sáng sớm và nhanh chóng hết sạch.
Cá trèn có thể chế biến thành nhiều món: làm mắm, lăn bột chiên nước mắm tỏi ớt (với trèn lá nhỏ), hoặc kho mẳn, kho nghệ, làm khô (với trèn kết, trèn bầu). Tuy vậy, món cá trèn kho tộ vẫn được xem là phổ biến và “gây thương nhớ” nhất.
Cá tươi được làm sạch, để ráo rồi ướp với đầu hành giã nhuyễn, muối, đường tán hoặc đường thốt nốt để tạo mùi đặc trưng, thêm ớt, nước màu, bột ngọt… Sau khi thấm gia vị, cá được kho trong tộ đất với lửa liu riu cho đến khi nước sền sệt.
Một bí quyết nhỏ của người miền Tây là cho một ít nước cơm sôi vào khi nước cá sắp cạn, giúp nước kho sánh hơn và dậy mùi hấp dẫn. Khi nhấc xuống, rắc thêm ít tiêu xay và vài trái ớt hiểm là hoàn chỉnh.
Chỉ cần gắp một miếng cá, nhai chậm rãi, vị ngọt của thịt, vị béo nhẹ của lớp mỡ cùng vị cay nồng của tiêu sẽ lan dần nơi đầu lưỡi – một trải nghiệm đậm chất miền Tây.
Với người dân miền Tây, cá trèn không chỉ là món ăn; đó còn là một phần ký ức. Trong nhịp sống hiện đại, giữa những đổi thay của môi trường và nguồn lợi thủy sản, cá trèn trở thành hương vị khiến nhiều người bâng khuâng nhớ về thuở xưa – về những dòng nước dưới chân cầu đầy ắp món quà thiên nhiên.
