Căn nhà nơi Bác Hồ viết bản Tuyên ngôn Độc lập, là biệt thự của gia đình tư sản từng hiến 5.000 lượng vàng cho cách mạng

Ngôi biệt thự có vị trí đắc địa ở trung tâm Hà Nội

Căn nhà số 48 phố Hàng Ngang, Hà Nội, xưa thuộc phường Diên Hưng, tổng Hữu Túc, sau đổi thành tổng Đông Thị, huyện Thọ Xương cũ, là một trong những địa chỉ gắn liền với nhiều sự kiện lịch sử trọng đại của đất nước. Nguyên chủ sở hữu là cụ Trịnh Phúc Lợi, sau này được ông Trịnh Văn Bô - người từng hiến tặng hơn 5.000 lượng vàng cho cách mạng kế thừa và xây dựng lại vào những năm đầu thế kỷ 20 theo phong cách kiến trúc hiện đại.

Công trình gồm 4 tầng, tầng 1 hướng ra mặt phố Hàng Ngang, tầng 2 và 3 được bố trí làm phòng tiếp khách, phòng ăn, phòng ngủ, còn tầng 4 chủ yếu dùng làm kho chứa hàng. Ngôi nhà có hai lối đi, với cổng chính ở số 48 Hàng Ngang và cổng phụ ở số 35 Hàng Cân.

Theo tư liệu của Bảo tàng Hồ Chí Minh, trước Cách mạng Tháng Tám năm 1945, đồng chí Khuất Duy Tiến từng gặp gỡ và giác ngộ cách mạng cho ông Trịnh Văn Bô. Sau đó, gia đình ông Bô tích cực tham gia Mặt trận Việt Minh, biến căn nhà thành một cơ sở tin cậy của cách mạng ngay trong lòng Thủ đô. Với cấu trúc kiên cố, cửa sắt chắc chắn và lợi thế về vị trí, ngôi nhà nhanh chóng trở thành địa điểm thuận lợi để các đồng chí Trung ương tiến hành nhiều hoạt động bí mật.

Thành ủy Hà Nội lựa chọn ngôi nhà này làm nơi ở và làm việc cho các đồng chí trong Trung ương Đảng trước Cách mạng tháng Tám xuất phát từ hai yếu tố quan trọng. Thứ nhất, ngôi nhà nằm tại khu phố buôn bán sầm uất, đông người qua lại, thuận tiện để che giấu hoạt động cách mạng. Từ tầng 4 có thể quan sát bao quát khu vực rộng lớn, trải dài từ chợ Đồng Xuân đến ngã tư Hàng Đào, giúp việc nắm bắt tình hình thuận lợi hơn. Thứ hai, gia đình ông Trịnh Văn Bô vốn là một nhà tư sản yêu nước đã sớm giác ngộ cách mạng, tạo niềm tin vững chắc để nơi đây trở thành cơ sở bí mật của Đảng trong nội thành Hà Nội.

Ngày 22/8/1945, ngay sau khi Cách mạng Tháng Tám giành thắng lợi, căn nhà số 48 Hàng Ngang tiếp tục ghi dấu mốc lịch sử khi đồng chí Trường Chinh, Tổng Bí thư Đảng, đã chủ trì cuộc họp Ban Thường vụ Trung ương. Tại đây, nhiều vấn đề quan trọng về đối nội, đối ngoại được thảo luận và chuẩn bị đón Bác Hồ trở về Hà Nội.

Trở thành di tích gắn với cột mốc hào hùng của dân tộc

Khi Cách mạng Tháng Tám giành thắng lợi ở Hà Nội, ngày 23/8/1945, từ Chiến khu Việt Bắc, Chủ tịch Hồ Chí Minh trở về thôn Phú Gia (trước kia gọi là làng Gạ), xã Phú Thượng, huyện Từ Liêm, nay thuộc phường Phú Thượng, quận Tây Hồ cũ. Hai ngày sau, 25/8/1945, Bác vào nội thành, được các đồng chí lãnh đạo Đảng đón về ở tại ngôi nhà số 48 Hàng Ngang. Đây cũng là lần đầu tiên Người đặt chân tới Hà Nội sau hành trình dài bôn ba tìm đường cứu nước.

Để giữ bí mật, lối vào của Bác được sắp xếp qua cửa sau ngôi nhà số 35 Hàng Cân. Ban đầu, gia đình sắp xếp để Bác ở tầng 3 cho yên tĩnh, nhưng do không muốn ở một mình, Người chỉ nghỉ lại hai đêm. Sau đó, Trung ương bố trí Bác xuống căn phòng nhỏ cạnh phòng khách ở tầng 2. Căn phòng giản dị với bàn tròn, ghế bành bọc vải trắng và một chiếc ghế dài. Chính tại đây, Bác đã viết bản Tuyên ngôn Độc lập, khai sinh nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa.

Thông với căn phòng của Bác là phòng khách rộng khoảng 50m², có cửa kính, cửa chớp và bộ sa lông tiếp khách. Đối diện hành lang tầng 2 là căn phòng rộng 60m², nơi Bác thường làm việc cùng các đồng chí Trường Chinh, Nguyễn Lương Bằng, Võ Nguyên Giáp, Lê Đức Thọ để chuẩn bị cho lễ ra mắt Chính phủ lâm thời ngày 2/9/1945.

Sau khi Chủ tịch Hồ Chí Minh qua đời, ngôi nhà 48 Hàng Ngang trở thành một di tích cách mạng quan trọng của Thủ đô. Ngày 29/4/1979, theo Quyết định số 54-VHTT/QĐ, nơi đây được Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch công nhận là Di tích quốc gia, đồng thời trở thành một chi nhánh trong hệ thống Bảo tàng Hồ Chí Minh.

Trải qua 8 thập kỷ cùng nhiều biến thiên lịch sử, ngôi nhà vẫn lưu giữ trọn vẹn những dấu ấn xưa. Những kỷ vật như bộ bàn ghế sa lông, rèm lụa trắng bên khung cửa, bộ quần áo kaki, chiếc vali mây, góc bàn Bác từng làm việc… vẫn còn nguyên vẹn, gợi lại không khí thiêng liêng của những ngày mùa thu lịch sử.

Ngày nay, tầng 1 của ngôi nhà được bố trí thành khu trưng bày chuyên đề với ba nội dung chính: ngôi nhà 48 Hàng Ngang và gia đình nhà tư sản yêu nước Trịnh Văn Bô; bối cảnh lịch sử và sự cần thiết ra đời của bản Tuyên ngôn Độc lập; ý nghĩa của bản Tuyên ngôn cùng hành trình bảo vệ nền độc lập. Riêng khu vực tầng 2 vẫn được gìn giữ theo nguyên trạng, như thời khắc lịch sử năm 1945.

Ngôi nhà 48 Hàng Ngang không chỉ là một địa chỉ đỏ của Hà Nội mà còn là điểm đến thu hút đông đảo du khách. Trước mỗi dịp Quốc khánh 2/9, nơi đây lại đón hàng đoàn khách trong và ngoài nước, từ nhiều độ tuổi và vùng miền, trở về để tận mắt tìm hiểu, tưởng nhớ và tri ân quãng thời gian lịch sử hào hùng gắn liền với Chủ tịch Hồ Chí Minh và bản Tuyên ngôn độc lập của dân tộc.

Tổng hợp