Chuỗi cung ứng toàn cầu: Doanh nghiệp trong nước chỉ tham gia ở các khâu giá trị gia tăng thấp

Diễn đàn “Hoàn thiện chính sách thu hút làn sóng FDI thế hệ mới vào các khu công nghiệp”, ông Nguyễn Bá Hải - Phó Giám đốc Trung tâm Hỗ trợ xúc tiến thương mại và đầu tư (Bộ Công Thương) cho biết: Trong xu hướng chuyển dịch của chuỗi cung ứng toàn cầu, nhiều doanh nghiệp, tập đoàn lớn đang chuyển cơ sở sản xuất toàn cầu về Việt Nam - trung tâm sản xuất Đông Nam Á và mắt xích chính trong chuỗi cung ứng toàn cầu.

Ngoài nền tảng vĩ mô, Việt Nam có nhiều lợi thế trong thu hút FDI như chi phí lao động cạnh tranh so với các đối thủ; môi trường xuất nhập khẩu ưu việt thông qua việc ký kết nhiều hiệp định thương mại tự do. Đáng chú ý, Việt Nam chuyển đổi từ cơ sở sản xuất sang thị trường tiêu dùng với lợi thế dân số đông, hơn 100 triệu người; chi tiêu tiêu dùng tăng nhanh…

Dòng vốn FDI vào Việt Nam luỹ kế đến tháng 10/2025 đạt 525,8 tỷ USD với 44.801 dự án từ 153 quốc gia và vùng lãnh thổ. Trong đó, Hàn Quốc đứng đầu về đầu tư tích luỹ với hơn 10.000 dự án đầu tư, tạo việc làm hơn 1 triệu lao động.

Theo ông Nguyễn Bá Hải, dòng vốn FDI có vai trò quan trọng trong phát triển kinh tế và là động lực chính thúc đẩy xuất khẩu, đưa Việt Nam hội nhập sâu vào thương mại toàn cầu. FDI cũng đã tạo ra ngành xuất khẩu mới, nâng chuẩn và năng suất sản xuất, từ đó kéo mặt bằng năng suất chung của nền kinh tế tăng theo.

“Tuy nhiên, liên kết với các doanh nghiệp nội địa còn yếu nên mức độ lan tỏa từ FDI sang doanh nghiệp nội địa còn hạn chế.

Doanh nghiệp trong nước chỉ tham gia ở các khâu giá trị gia tăng thấp, phụ thuộc vào “đầu vào nhập khẩu” và “mô hình sản xuất dựa trên lắp ráp”. Thực tế này đang làm hạn chế giá trị gia tăng trong nước và khả năng chuyển giao tri thức từ FDI sang doanh nghiệp Việt Nam”, ông Hải nói.

Tương tự như vậy, ông Hải khẳng định doanh nghiệp FDI trả lương cao hơn khoảng 20% so với doanh nghiệp trong nước và cung cấp nhiều chương trình đào tạo nội bộ hơn song do chỉ tập trung vào lao động phổ thông làm hạn chế nâng cao kỹ năng chuyên môn trong dài hạn.

Tỷ lệ nội địa hoá thấp cũng khiến cho phần lớn giá trị xuất khẩu do FDI là giá trị linh kiện, dịch vụ nhập khẩu hoặc giá trị gia tăng nằm ở bên ngoài Việt Nam. Ở cấp độ vĩ mô, việc phụ thuộc nhiều vào FDI cũng khiến nền kinh tế dễ bị tác động bởi các biến động bên ngoài.

Nhấn mạnh thời gian tới là giai đoạn mà “chất lượng” là yếu tố trọng yếu đối với FDI, ông Nguyễn Bá Hải cho rằng, cần có chính sách lan toả nguồn vốn FDI và khuyến khích doanh nghiệp trong nước tham gia chuỗi cung ứng.

Trên cơ sở đó, ông Nguyễn Bá Hải đề xuất một số khuyến nghị. Cụ thể, về nguồn nhân lực, cần gắn đào tạo với khu vực sản xuất, khu công nghiệp; về thị trường, FDI không chỉ phục vụ sản xuất và xuất khẩu mà cần hướng tới cung ứng sản phẩm hàng hoá tại thị trường nội địa.

"Tài nguyên là nguồn dự trữ chiến lược cần ưu tiên trước cho các địa phương, nhất là trong bối cảnh Chính phủ đang đẩy mạnh nội địa hóa nguyên vật liệu giảm phụ thuộc vào nhập khẩu.

Gắn liền với đó là phát triển công nghiệp hỗ trợ tại nhiều tỉnh thành, hình thành các khu chuyên cung ứng linh kiện, bán thành phẩm cho doanh nghiệp FDI…", ông Hải đề xuất.