Cơn ác mộng của châu Âu đã đến: Đối đầu trực diện với ông Putin mà không có Mỹ

Liên minh xuyên Đại Tây Dương đang dần rạn nứt, Mỹ dần dần đứng về phe Nga và Triều Tiên để phản đối nghị quyết của Liên Hợp Quốc lên án hành động đưa quân tới Ukraine của Tổng thống Nga Vladimir Putin. Trong bối cảnh hiện nay. các nhà lãnh đạo châu Âu hiện đang đối mặt với kịch bản tồi tệ nhất: khả năng phải đơn thương độc mã đấu với một “cỗ máy chiến tranh” vẫn đang trụ vững sau 3 năm chiến sự.

Tình hình ngày càng trở nên đáng báo động khi cuộc gặp tại phòng Bầu dục giữa Tổng thống Mỹ Donald Trump và Tổng thống Ukraine Volodymyr Zelenskiy, ban đầu để thảo luận về thỏa thuận khai thác khoáng sản, lại trở thành cuộc tranh cãi nảy lửa với những chỉ trích nhằm vào cá nhân.

Trong cuộc điều tra của BNN với gần 10 quan chức cấp cao - những người từng trải qua nhiều cuộc chiến tranh và khủng hoảng tài chính - tất cả đều bày tỏ sự phẫn nộ sâu sắc trước sự kiện trên. Theo họ, “cú nổ ở Phòng bầu dục” đánh dấu thời điểm mà những giá trị và niềm tin đã gắn kết châu Âu và Mỹ kể từ sau Thế chiến II hoàn toàn tan vỡ.

"Chính quyền Trump đang đặt ra thách thức cơ bản nhất đối với liên minh xuyên Đại Tây Dương trong nhiều thập kỷ qua", Giáo sư Graham Allison từ Đại học Harvard, người từng cộng tác với cựu Ngoại trưởng Mỹ Henry Kissinger, đồng thời từng phục vụ trong cả chính quyền Clinton và Reagan, nhận định.

Tổng thống Pháp Emmanuel Macron, Thủ tướng Anh Keir Starmer và Chủ tịch Ủy ban châu Âu Ursula von der Leyen đồng loạt mô tả đây là "thách thức thế hệ" đối với an ninh châu lục. Ba vị nguyên thủ châu Âu sẽ hội đàm với Tổng thống Zelenskiy và các nhà lãnh đạo khu vực khác tại London vào 8/3 để hoạch định chiến lược tiếp theo.

Khi Mỹ gần như đã “phủi tay” sau cuộc gặp lịch sử, Liên minh châu Âu (EU) đang khẩn trương chuẩn bị gói viện trợ quân sự khẩn cấp trị giá 20 tỷ euro (21 tỷ USD) cho Ukraine tại hội nghị thượng đỉnh đặc biệt ở Brussels vào ngày 6/3 sắp tới.

Tuy nhiên, đây mới chỉ là khoản đầu tư ban đầu trong tổng số hàng trăm tỷ euro mà châu Âu sẽ cần huy động cho quốc phòng trong những tháng tới, nếu họ muốn đảm nhận trách nhiệm an ninh của chính mình từ Mỹ - lần đầu tiên sau 80 năm. Sau nhiều năm tranh luận về các điểm yếu nội tại của EU, việc đảm nhận vai trò này đòi hỏi xây dựng một ý chí chính trị chưa từng có trong lịch sử của khối.

"Mặc dù tôi muốn tin rằng châu Âu sẽ hành động để lấp đầy khoảng trống này kịp thời, nhưng xét tình hình hiện tại, điều đó khó xảy ra", Giáo sư Allison nhận định, đồng thời bày tỏ dự đoán rằng Ukraine có thể buộc phải chấp nhận một giải pháp hòa bình cay đắng vào cuối mùa hè năm nay.

Liên minh lâu đời bên bờ vực thẳm

Mối quan hệ xuyên Đại Tây Dương và hệ thống liên minh rộng lớn của Mỹ được xem là hiện tượng độc nhất trong thế giới hậu chiến, được xây dựng trên nền tảng giá trị chung và lòng tin - những yếu tố cho phép các quốc gia chia sẻ thông tin mật và hỗ trợ lẫn nhau trong những thời điểm quyết định. Nền tảng này được thiết lập trong Thế chiến II và càng trở nên vững chắc khi các quốc gia Đông Âu gia nhập NATO và EU sau khi Bức màn sắt sụp đổ.

Chính bối cảnh lịch sử đó khiến cuộc khủng hoảng hiện tại trở nên đặc biệt đau đớn đối với châu Âu.

Nhiều nhà ngoại giao châu Âu trưởng thành trong thời kỳ Chiến tranh Lạnh - một số người có tuổi thơ gắn liền với nỗi ám ảnh từ khối Xô Viết hoặc dưới sự chiếm đóng. Khi chứng kiến những nỗi đau chiến tranh tại Ukraine, nhiều người nhận ra những câu chuyện gia đình đau thương trong quá khứ đang tái diễn.

Trong hàng thế kỷ qua, bất chấp những hoài nghi ở một số khu vực thuộc phương Tây và Nam bán cầu, Mỹ vẫn luôn là biểu tượng của tự do đối với người dân Đông Âu, những người khao khát xây dựng hệ thống chính trị dựa trên các nguyên tắc tự do và dân chủ của Mỹ.

Dù đôi khi Mỹ thuyết phục các đồng minh thực hiện những hành động họ không mong muốn, nhiều người châu Âu vẫn tin tưởng vào đảng Cộng hòa của Donald Trump vẫn là đảng Cộng hòa của Ronald Reagan năm nào - vị tổng thống đã yêu cầu Liên Xô "phá bỏ" Bức tường Berlin nhân danh tự do. Tuy nhiên, thực tại phũ phàng giờ đây là Mỹ đang ngả về phía Nga.

"Đối với thế giới, cuộc tranh cãi giữa Tổng thống Trump và Tổng thống Zelenskiy đã nhắc các nhà lãnh đạo trên thế giới về sự thất thường trong chính sách đối ngoại của Mỹ. Washington có thể chuyển từ việc xây dựng liên minh ủng hộ một quốc gia (chỉ khi nào cần thiết) sang việc bắt quốc gia đó phải chấp nhận 1 giải pháp mà chính họ cũng không được tham gia xây dựng" - nhà kinh tế học Alex Isakov, chuyên gia về Nga và khu vực Trung-Đông Âu, nhận định.

Nhiều quan chức châu Âu cho rằng Tổng thống Trump đang buộc họ phải lựa chọn giữa Mỹ và Ukraine. Trong tình huống này, phần lớn, nếu không muốn nói là toàn bộ các nước châu Âu, sẽ đứng về phía Ukraine - bởi đối với họ, đây là vấn đề sống còn.

Quan hệ kinh tế - an ninh phức tạp

Việc châu Âu hành động đơn phương không chỉ đặt ra thách thức chưa từng có đối với các quốc gia thành viên mà còn có thể gây tổn hại đáng kể đến sự thịnh vượng và an ninh của chính Mỹ.

Thương mại Mỹ-EU được coi như mối quan hệ kinh tế quan trọng bậc nhất trên thế giới, đạt 1,6 nghìn tỷ euro trong năm 2023 theo số liệu của Ủy ban châu Âu, trong khi các doanh nghiệp hai bên bờ Đại Tây Dương duy trì khoản đầu tư lên tới 5,3 nghìn tỷ euro vào thị trường của nhau.

Hiện nay, Ủy ban châu Âu đang chuẩn bị danh sách các mặt hàng có thể bị nhắm đến nếu Tổng thống Trump thực hiện lời đe dọa áp thuế đối với hàng xuất khẩu EU.

Liên minh Mỹ-EU - nền tảng cho sức mạnh toàn cầu của Mỹ - tồn tại lâu dài đến vậy nhờ vào sự tin tưởng và cam kết tự nguyện từ các đồng minh. Chỉ hơn 1 tháng kể từ khi nhậm chức, Tổng thống Trump đã phá vỡ lòng tin này, làm suy yếu nền móng của mối quan hệ đồng minh.

Hiện tại, EU đang tích cực củng cố quan hệ với các quốc gia có cùng chí hướng như Canada - cũng đang bị Tổng thống Trump nhắm đến - đồng thời tìm kiếm các mối quan hệ thương mại mới với các đối tác ở châu Á và châu Mỹ Latinh.

Tình hình hiện tại cho thấy EU sẽ bớt ủng hộ Mỹ trong vấn đề Trung Quốc và các khu vực khác ở phía Đông bán cầu. Nhiều đồng minh khác của Mỹ cũng đang cảnh giác trước nguy cơ trở thành mục tiêu tiếp theo, hay kể cả chịu ảnh hưởng, từ cuộc thương chiến hay các rủi ro an ninh khác mà Mỹ mang lại.

Cuộc khủng hoảng với Mỹ đã thúc đẩy Vương quốc Anh xích lại gần EU hơn, sau nhiều năm căng thẳng do Brexit. Vào ngày 25/2, Thủ tướng Anh tuyên bố rằng bối cảnh địa chính trị thay đổi đòi hỏi một "liên minh mới" giữa Vương quốc Anh và châu Âu.

Kỷ nguyên Quốc phòng mới của Châu Âu

Thủ tướng Anh Keir Starmer hiện đang tích cực phối hợp với lãnh đạo các nước châu Âu nhằm xây dựng chiến lược đối phó với chính sách Ukraine của Tổng thống Trump và tăng cường an ninh châu lục, theo nguồn tin từ giới chức ngoại giao.

Một quan chức cấp cao châu Âu tiết lộ rằng các quốc gia EU cần nâng ngân sách quốc phòng lên tối thiểu 3% GDP trong năm tới để đối phó với tình hình. Trong trường hợp xấu nhất, con số này có thể đạt mức 7% GDP.

Dù vậy, châu Âu vẫn đang phải đối mặt với nhiều lỗ hổng nghiêm trọng trong năng lực quốc phòng - vốn trước đây được Mỹ hỗ trợ. Ngay cả khi châu Âu có đủ nguồn lực tài chính và sản xuất để viện trợ Ukraine, khả năng của họ trong các lĩnh vực tình báo, không gian và truyền thông chiến trường khó có thể thay thế được Mỹ nếu chính quyền Trump quyết định cắt hỗ trợ.

Trước diễn biến trong tuần qua, Thủ tướng Ý Giorgia Meloni đã kêu gọi tổ chức hội nghị thượng đỉnh với Mỹ nhằm duy trì quan hệ đồng minh. Các chuyên gia an ninh cũng khuyến nghị trong bốn năm tới, châu Âu nên tăng cường hợp tác với các đối tác cùng chí hướng tại Mỹ để bảo vệ liên minh xuyên Đại Tây Dương.

Mặc dù vẫn mở cửa cho cơ hội hợp tác với chính quyền Trump, châu Âu đang dần chuyển trọng tâm sang các giải pháp tự chủ - những biện pháp họ có thể thực hiện độc lập mà không cần dựa vào sự hỗ trợ của Mỹ.

Tham khảo BNN, FT

>> Điều gì chờ Tổng thống Ukraine Zelensky sau thảm hoạ ngoại giao ở Nhà Trắng?