Cục diện chính trị và kinh tế thế giới sau những quyết sách chấn động của ông Trump

Vào ngày 3/3, Tổng thống Mỹ Donald Trump đã gây ra cơn địa chấn trong thương mại toàn cầu khi nâng mức thuế quan đối với hàng hóa đối tác kinh tế then chốt, bao gồm Trung Quốc (20%) Canada và Mexico (25%).

Các nền kinh tế này chiếm tới 61% tổng lượng hàng nhập khẩu của Mỹ. Đây không chỉ đơn thuần là các quyết định thương mại, mà còn là những công cụ được sử dụng để định hình lại quan hệ quốc tế theo một trật tự mới.

Thuế quan có thực sự tốt cho Mỹ?

Tổng thống Mỹ cho rằng việc đánh thuế mạnh lên hàng hóa nhập khẩu là vũ khí tối ưu trong cuộc chiến chống thâm hụt thương mại và thâm hụt ngân sách dai dẳng của nước Mỹ.

Đáp lại quan điểm trên, chuyên gia kinh tế Maurice Obstfeld, nhà kinh tế trưởng của IMF, chỉ ra rằng thâm hụt thương mại của Mỹ không phải do gian lận từ các đối tác, mà là hệ quả của việc chi tiêu vượt quá thu nhập. Thâm hụt tài chính liên bang hiện đang ở mức khoảng 6% GDP, là yếu tố quyết định chính của tình trạng mất cân đối thương mại.

Về vấn đề thâm hụt ngân sách, các nhà lập pháp đảng Cộng hòa tại Quốc hội Mỹ đang cố gắng cắt giảm thuế như nhiệm kỳ đầu của ông Trump, từ đó làm giảm nguồn thu cho ngân sách nhà nước. Khoảng cách giữa chi tiêu và nguồn thu bị nới rộng, sẽ càng làm cho thâm hụt ngân sách trở nên tồi tệ hơn.

Nỗ lực thu hẹp thâm hụt thương mại thông qua các biện pháp thuế quan của ông Trump không khác gì việc cố gắng làm xẹp một quả bóng bay bằng cách bơm thêm không khí.

Đứng trước người dân Mỹ và thế giới, ông Trump khẳng định rằng Liên minh Châu Âu được thành lập với mục đích duy nhất là "lừa gạt Mỹ". Ông còn nhấn mạnh rằng các quốc gia châu Âu "hầu như không mua gì" từ Mỹ, trong khi Mỹ phải nhận mọi hàng hóa từ châu Âu.

Mặt khác, nhà báo Martin Wolf của tờ Financial Times đáp trả gay gắt lời buộc tội của ông Trump đối với Liên minh châu Âu. Ông chỉ ra rằng khối EU được thành lập nhằm tạo dựng các mối quan hệ kinh tế đa phương và hợp tác chính trị cho một lục địa đã trải qua hai cuộc chiến tranh tàn khốc. Qua hàng thập kỷ phát triển, Mỹ đã tích cực ủng hộ và thúc đẩy quá trình hội nhập này bởi nhận được không ít lợi ích.

Sự khác biệt giữa nước Mỹ của quá khứ và nước Mỹ dưới thời Trump trở nên rõ rệt. Martin Wolf cho rằng Mỹ đã dần chuyển mình sang vị thế của một cường quốc đầy toan tính và thiếu sự thấu hiểu về các mối quan hệ quốc tế phức tạp.

Thực chất, các luận điểm của ông Trump về thương mại quốc tế cho thấy một cách tiếp cận hết sức đơn giản. Ông đánh giá các mối quan hệ kinh tế quốc tế như một trò chơi zero-sum, trong đó một bên chỉ có thể thắng nếu bên kia thua, mà không nhận ra tính chất cộng sinh và cùng có lợi của thương mại toàn cầu. “Đây chính là điểm yếu chết người trong tư duy kinh tế của một nhà lãnh đạo vốn tự nhận mình là "bậc thầy trong việc đàm phán” - ông Martin Wolf nhận định.

Bức tranh đa chiều của thương mại quốc tế

Nhà kinh tế học Jesper Rangvid của Đan Mạch đã chỉ ra một điểm then chốt trong cách tiếp cận thương mại của ông Trump: Chỉ tập trung vào thương mại hàng hóa song phương, hoàn toàn bỏ qua các khía cạnh quan trọng khác như thương mại dịch vụ, thu nhập từ vốn và lao động.

Thực tế, nguồn thu nhập của Mỹ từ xuất khẩu dịch vụ sang Khu vực đồng tiền chung châu Âu, cùng với lợi nhuận từ vốn và tiền lương lao động, đã bù đắp đáng kể cho thâm hụt song phương về hàng hóa.

Tác động kinh tế của các mức thuế quan mới là không đồng đều giữa các quốc gia. Đối với Mexico và Canada, chi phí là rất lớn: xuất khẩu hàng hóa của họ sang Mỹ lần lượt chiếm 27% và 21% GDP năm 2023. Trong khi đó, xuất khẩu hàng hóa của Liên minh Châu Âu sang Mỹ chỉ chiếm 2,9% GDP, làm giảm đáng kể tác động trực tiếp của các mức thuế quan.

Cán cân tài khoản vãng lai song phương giữa Mỹ và Khu vực đồng tiền chung châu Âu gần như bằng không, một chi tiết mà ông Trump và những người ủng hộ ông dường như hoàn toàn bỏ qua.

Những rủi ro về chính trị

Những diễn biến chính trị thậm chí còn phức tạp hơn nhiều so với các vấn đề thương mại thuần túy. “Cuộc phục kích” Tổng thống Ukraine Volodymyr Zelenskyy tại Phòng Bầu dục và việc đình chỉ viện trợ quân sự đã đẩy Ukraine vào thế nắm chắc phần thua: phải ký một thỏa thuận khoáng sản mà không nhận được sự bảo đảm về mặt an ninh.

Vấn đề then chốt nằm ở niềm tin. Ông Zelenskyy không tin tưởng vào người đồng cấp bên kia chiến tuyến - và bây giờ cũng không thể tin tưởng ông Trump.

Ngay cả khi Mỹ mong muốn một "thỏa thuận hòa bình", thì tại sao ông Putin lại chấp nhận một thỏa thuận thực sự khi ông đã có lợi thế trên chiến trường?

Châu Âu giờ đây vừa phải giải quyết các vấn đề nội bộ quốc gia và tự đảm bảo an ninh quốc phòng. Ông Friedrich Merz -Tân Thủ tướng Đức, đã thẳng thắn nhấn mạnh ưu tiên của ông là tăng cường sự độc lập của châu Âu khỏi Mỹ một cách nhanh chóng và quyết liệt.

Các bước đi chiến lược được đề xuất bao gồm việc chuyển nhanh hơn 200 tỷ euro tài sản của Nga bị tịch thu sang Ukraine, đồng thời tăng cường đáng kể năng lực quốc phòng sau khi Mỹ đã “phủi tay” khỏi trách nhiệm với NATO.

Theo số liệu, EU cùng Vương quốc Anh có dân số gấp 3,6 lần Nga và GDP cao gấp 4,7 lần theo sức mua. Về lý thuyết, châu Âu hoàn toàn có khả năng cân bằng sức mạnh quân sự với Nga nếu có sự hợp tác hiệu quả.

Tuy nhiên, thách thức trung hạn nằm ở khả năng sản xuất các thiết bị quân sự then chốt mà châu Âu và Ukraine đang phụ thuộc vào Mỹ. Nếu ông Trump từ chối cung cấp vũ khí cho các đồng minh châu Âu, liên minh xuyên Đại Tây Dương sụp đổ, kéo theo đó là niềm tin giữa các quốc gia từng chia sẻ các giá trị chung.

Chi phí cho Mỹ sẽ rất lớn: mất ảnh hưởng địa chính trị, giảm sức lan tỏa của các giá trị dân chủ, và sự xói mòn vị thế lãnh đạo toàn cầu mà nước Mỹ đã đổ công xây dựng từ sau Chiến tranh thế giới thứ hai.

Tất cả những yếu tố này sẽ là một thay đổi cơ bản trong trật tự địa chính trị toàn cầu, với những hệ quả khó lường cho cán cân quyền lực quốc tế.

Tham khảo Financial Times (FT), The Economist

>> Chiến lược 'đảo chiều thế giới' của ông Trump: Mỹ được gì, thế giới mất gì?