Doanh nhân hiến hơn 2.600 lượng vàng và nhà máy in tiền cho cách mạng, được đích thân Bác Hồ trao Huân chương Hồ Chí Minh

Kinh doanh để làm cách mạng

Ông Đỗ Đình Thiện sinh năm 1904 tại Hà Nội, sớm mồ côi cha. Ông được mẹ tần tảo nuôi nấng, khôn lớn giữa những năm tháng gian khó. Từ thuở thanh niên, ông đã là một trí thức yêu nước, sớm giác ngộ lý tưởng cách mạng. Ông từng bị đuổi học vì tham gia phong trào bãi khóa để tang cụ Phan Chu Trinh.

Năm 1927, sau khi được gia đình tổ chức lễ dạm hỏi với bà Trịnh Thị Điền (sinh năm 1912), ông Đỗ Đình Thiện quyết định lên đường sang Pháp du học. Trong khi đó, bà Điền khi ấy mới 16 tuổi đã bắt đầu bước chân vào con đường hoạt động cách mạng. Tại Pháp, ông Thiện theo học Trường Kỹ sư Canh nông Toulouse và chỉ một năm sau đã gia nhập Đảng Cộng sản Pháp.

Năm 1931, bà Điền bị bắt tại Hải Phòng, sau đó bị chuyển về Sở Mật thám Hà Nội. Tại đây, bà bị tra tấn, hỏi cung tàn bạo. Dù vậy, bà vẫn kiên trung, không khai báo và tuyệt thực suốt một tuần để phản đối sự ngược đãi của thực dân. Sau 8 tháng giam giữ mà không có bằng chứng buộc tội, bà được trả tự do. Cùng thời điểm này, ông Thiện bắt đầu tích cực tham gia các hoạt động phong trào của Đảng Cộng sản Pháp.

Ông bị mật thám Pháp bắt tại ga Matablant (Toulouse) vì in và phát truyền đơn cho binh sĩ người Việt trong quân đội Pháp, kêu gọi họ khi trở về quê hương hãy “bất tuân thượng lệnh và hưởng ứng phong trào cách mạng”. Tòa án Toulouse tuyên án ông 4 tháng tù giam và trục xuất về nước với cáo buộc “gây nguy hại cho chính quốc”.

Trung thành với lời ước trăm năm, sau những năm tháng cách biệt và thử thách, ông bà mới tổ chức hôn lễ.

Dù được trả tự do, cả hai vẫn bị mật thám theo dõi, quản thúc nghiêm ngặt. Trong bối cảnh ấy, Trung ương cho phép hai người tạm chuyển hướng hoạt động sang lĩnh vực kinh tế, vừa nuôi sống gia đình, vừa âm thầm hỗ trợ cách mạng khi thời cơ đến.

Vốn là những người có học vấn, sinh trưởng trong gia đình nề nếp, có truyền thống buôn bán, ông Đỗ Đình Thiện hợp tác cùng bạn bè kinh doanh gỗ, còn bà Điền nhận tơ tằm từ các thương nhân người Hoa để buôn bán kiếm lời. Với sự tín nhiệm từ đối tác nhờ vào cách làm ăn uy tín, hiệu quả, bà mở một cửa hàng tơ tại số 54 phố Hàng Gai.

Nhờ làm ăn phát đạt, năm 1941, ông bà Thiện mua lại nhà máy dệt của ông Hương Ký - một nhà tư sản nổi tiếng ở Hà Nội lúc bấy giờ nhằm sản xuất hàng dệt giá rẻ, chất lượng tốt, mở rộng thị trường tiêu dùng trong nước.

Song song với nhà máy dệt Gia Lâm, ông Thiện cũng mua lại đồn điền cà phê Chi Nê với giá trị tương đương khoảng 2.000 lượng vàng.

Hiến vàng, đồn điền, nhà máy in tiền cho cách mạng

Năm 1945, khi nhận được thư khẩn từ ông Nguyễn Lương Bằng báo tin Đảng đang cần tiền gấp để phục vụ cuộc kháng chiến, bà Trịnh Thị Điền lập tức viết giấy trao cho ông Vũ Đình Huỳnh, người từng là thư ký của Chủ tịch Hồ Chí Minh đến nhà một bạn hàng để lấy 100.000 đồng Đông Dương (khi đó tương đương khoảng 250 lạng vàng) ủng hộ phong trào cách mạng.

Sau thành công của Cách mạng Tháng Tám năm 1945, nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa ra đời trong bối cảnh vô cùng khó khăn: nền kinh tế kiệt quệ, công nghiệp non yếu, nông nghiệp bị tàn phá, ngân khố chỉ còn vỏn vẹn 1,25 triệu đồng Đông Dương, phần lớn là tiền rách nát chờ thu đổi. Bên cạnh đó là những thử thách khắc nghiệt của “giặc đói”, “giặc dốt” cùng thù trong giặc ngoài đe dọa từng ngày.

Trong không khí sục sôi của "Tuần lễ Vàng" (từ ngày 17 đến 24/9/1945), vợ chồng ông Đỗ Đình Thiện đi đầu, hiến tặng 100.000 đồng Đông Dương cùng 100 lạng vàng cho cách mạng. Không chỉ dừng lại ở đó, ông bà còn tích cực vận động đồng bào, đặc biệt là giới công thương cùng chung tay đóng góp.

Hình ảnh hai người tận tụy vì Tổ quốc đã khơi nguồn cảm hứng, cổ vũ tinh thần đoàn kết dân tộc, khiến nhân dân Thủ đô nô nức mang vàng đến góp sức dựng xây đất nước non trẻ.

Bên cạnh tiền và vàng, gia đình ông Thiện còn hiến tặng nhiều ngôi nhà có vị trí đắc địa tại Hà Nội cho Nhà nước.

Nhằm giải quyết nhu cầu in tiền khẩn cấp, vợ chồng ông Thiện đã bỏ tiền mua lại Nhà máy in Taupin của người Pháp, rồi hiến tặng toàn bộ cho cách mạng. Nhà máy trở thành cơ sở in tiền đầu tiên của Nhà nước trong giai đoạn đầu của cuộc kháng chiến.

Đồn điền cà phê của ông Thiện tại khu Chi Nê (tỉnh Hòa Bình cũ, nay thuộc Phú Thọ) trở thành nơi che giấu cán bộ cách mạng, hỗ trợ lực lượng hành quân. Riêng vụ mùa năm 1946-1947, gia đình đã ủng hộ 200 tấn thóc cho Vệ quốc đoàn chiến khu II.

Những ngày đầu của chính quyền cách mạng, ngôi nhà tại 54 Hàng Gai được dùng làm “Nhà khách Chính phủ”. Nhiều cán bộ cấp cao như các ông Phạm Văn Đồng, Nguyễn Lương Bằng, Hoàng Quốc Việt, Bùi Lâm, Bùi Công Trừng, Dương Bạch Mai… thường xuyên lui tới nghỉ ngơi, làm việc, tiếp khách.

Gia đình cũng đón tiếp chu đáo các đoàn khách đặc biệt như Phái đoàn Nam Bộ, Phái đoàn phụ nữ Nam Bộ, cụ Huỳnh Thúc Kháng, Cựu hoàng Bảo Đại, Hoàng thân Xuphanuvong (Lào)...

Là trí thức được đào tạo tại Pháp, lại thành đạt trên thương trường, ông Đỗ Đình Thiện được mời tham gia Hội đồng quản trị của Đại học đầu tiên thuộc nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa. Ông còn tự bỏ kinh phí để tổ chức lớp đào tạo cán bộ thanh niên, thu hút hàng trăm người tham gia trong thời gian ba tháng.

Năm 1950, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã đích thân trao tặng Huân chương Hồ Chí Minh cho ông Đỗ Đình Thiện và Huân chương Độc lập hạng Nhất cho bà Trịnh Thị Điền, ghi nhận những đóng góp to lớn của gia đình trong phong trào Việt Minh từ giai đoạn 1930-1954.

Vợ chồng ông Đỗ Đình Thiện đã hiến dâng trọn vẹn sự nghiệp, trí tuệ và tài sản cho cách mạng. Họ là những người dám hy sinh, dũng cảm, kiên trung một lòng theo Bác Hồ, theo lý tưởng dân tộc mà không chút đắn đo. Không chỉ là những nhà hoạt động cách mạng quả cảm, họ còn là những doanh nhân tài ba, để lại cho hậu thế di sản tinh thần yêu nước quý giá và đầy tự hào.

Là một trong những gia đình tư sản giàu có nhất Hà Nội trước năm 1945, nhưng ông bà chưa bao giờ màng đến danh lợi kể từ khi đất nước giành được độc lập. Chính Chủ tịch Hồ Chí Minh từng chia sẻ chân thành với người con gái thứ ba của ông bà Thiện - Điền rằng: “Những gia đình như gia đình cháu mà đi theo Cách mạng thì thật là quý vì chỉ có hy sinh, mất mát và thiệt thòi nhiều thôi!”.

- Người hiến cả gia tài cho cách mạng - Vân Hằng/Vietnamnet

- Ba nhà tư sản Hà Nội với Cách mạng tháng Tám - Vĩnh Khánh/Kinh tế & Đô thị

- Nhà tư sản Đỗ Đình Thiện: Hàng nghìn lượng vàng, đồn điền, nhà máy in tiền hiến cho cách mạng - Đại biểu Nhân dân