Giáo sư Việt Nam duy nhất có hai bằng Tiến sĩ nhà nước ở tuổi 22, là hiện tượng ‘độc nhất vô nhị’ vang danh trong lịch sử khoa cử hai nước Việt – Pháp
Đến nay, GS Nguyễn Mạnh Tường vẫn giữ vững danh hiệu là trí thức Việt Nam có học vị cao nhất thời kỳ Pháp thuộc.
GS.TS. Luật sư Nguyễn Mạnh Tường (1909-1997) là người gốc Hà Nội, sinh ra tại phố Hàng Đào. Trong khi bạn bè đồng trang lứa của ông ở Việt Nam vẫn theo con đường Nho học và làm quan dưới triều đình Nam triều, thì ông đã sớm tiếp cận với tri thức phương Tây và chịu ảnh hưởng mạnh mẽ từ tư tưởng, văn hóa Pháp. Ông theo học tại các trường Pháp như Paul Bert và Albert Sarraut, luôn dẫn đầu lớp suốt những năm học.
Năm 1927, sau khi đạt Tú tài loại ưu, Nguyễn Mạnh Tường sang Pháp du học tại Trường Đại học Montpellier. Đến năm 1932, ông đã xuất sắc bảo vệ hai luận án Tiến sĩ: vào ngày 28/5/1932, ông nhận bằng Tiến sĩ Luật Khoa và chỉ hai tháng sau, vào tháng 7 cùng năm, ông lại bảo vệ thành công luận án Tiến sĩ Văn chương. Thành tích này khiến Nguyễn Mạnh Tường trở thành một hiện tượng có một không hai trong lịch sử khoa cử hai nước Việt - Pháp.
Năm 1989, Hiệu trưởng Trường Đại học Tổng hợp Paris VII khi đó tuyên bố: "60 năm qua, không một sinh viên Pháp hay sinh viên quốc tế nào phá được kỷ lục của Giáo sư Việt Nam kính mến: hai bằng Tiến sĩ nhà nước ở tuổi 22".
Sau Cách mạng tháng Tám 1945, Luật sư Nguyễn Mạnh Tường được Chủ tịch Hồ Chí Minh mời tham gia Đoàn đại biểu Việt Nam dự Hội nghị Đà Lạt, nhằm ngăn chặn âm mưu tái chiếm thuộc địa của thực dân Pháp.
Với kiến thức sâu rộng, ông tham gia nhiều sự kiện quốc tế quan trọng. Ông là thành viên trong các đoàn đại biểu của Chính phủ kháng chiến, tham dự Hội nghị Bảo vệ Hòa bình ở Bắc Kinh (Trung Quốc, 1952), Đại hội Hòa bình Thế giới ở Vienna (Áo, 1953) và đặc biệt, ông là Trưởng đoàn Việt Nam tham dự Hội nghị Luật gia Dân chủ Thế giới ở Bruxelles (Bỉ, 1955). Với lập luận sắc bén và trí thức uyên bác, Nguyễn Mạnh Tường đã góp phần đưa hình ảnh một Việt Nam kháng chiến, kiên cường và trí tuệ đến với thế giới.
Giáo sư Nguyễn Mạnh Tường cũng có nhiều đóng góp quan trọng trong giáo dục. Ông từng giảng dạy tại Trường Bưởi (nay là Trường THPT Chu Văn An), cùng với những trí thức nổi tiếng như Nguyễn Xiển, Nguyễn Văn Huyên, Hoàng Xuân Hãn, Ngụy Như Kontum,... Ông còn tham gia đào tạo đội ngũ trí thức phục vụ kháng chiến tại Trường Dự bị Đại học Liên khu IV ở Thanh Hóa, sau đó giữ chức Phó Giám đốc (nay là Phó Hiệu trưởng) tại Trường Đại học Sư phạm Văn khoa (nay là Đại học Sư phạm Hà Nội) khi miền Bắc mới được giải phóng.
Sinh thời, ông Nguyễn Mạnh Tường đã có một phát ngôn ấn tượng về đất nước: "Nhân dân đã trả lại cho tôi một Tổ quốc, lại cứu sống tôi, tôi nhất định sống và chết với nhân dân trên bờ cõi của đất nước".
Hơn 90 năm đã trôi qua, nhưng kỷ lục học vấn của ông vẫn chưa có ai xô đổ được. Đến nay, Nguyễn Mạnh Tường vẫn giữ vững danh hiệu là trí thức Việt Nam có học vị cao nhất thời kỳ Pháp thuộc. Cuối đời, Giáo sư - Tiến sĩ - Luật sư Nguyễn Mạnh Tường sống tại phố Tăng Bạt Hổ, quận Hai Bà Trưng, Hà Nội. Vào ngày 13/6/1997, ông qua đời tại nhà riêng do bệnh tuổi già.
